AQSh – futbol mamlakati emas. U yerda mundial o‘tkazish qanchalik to‘g‘ri qaror?

AQSh mezbonlik qilayotgan klublar o‘rtasidagi jahon chempionati o‘zbekistonlik muxlislar uchun har tomonlama noqulay – o‘yinlar boshlanish vaqtidan tortib, futbol o‘ynab bo‘lmaydigan ob-havogacha, translatsiyalar sifatidan tortib, muxlislar tashrifigacha hech kimning ko‘ngli to‘lmayotgandek. Kelasi yili xuddi shu vaqtda haqiqiy jahon chempionati bo‘lib o‘tishi esa xavotirni kuchaytirishi tayin – nahotki mundial ham shunday o‘tsa? Spors.ru mualliflari ham shu borada izlanish qilib ko‘rishgan va quyida ba’zi xulosalar havola qilinadi.

«Amerika Qo‘shma shtatlarida o‘tayotgan klublar o‘rtasidagi jahon chempionati hozircha ziddiyatli xulosalar uyg‘otmoqda. Hammasidan ham, hatto top jamoalar ishtirokidagi uchrashuvlarda ham tribunalar bo‘sh qolayotgani ta’bni xira qiladi. Misol uchun, «Chelsi» va «Los Anjyeles» o‘yinini ko‘rishga 22 ming tomoshabin keldi – 71 ming muxlisga mo‘ljallangan stadion uchun xunuk manzara.

Oddiyroq o‘yinlarda vaziyat undanda yomon. «River Pleyt» va «Urava Red Daymonds» uchrashuvi 69 ming o‘rinli o‘yingohda bo‘lib o‘tdi, ammo tashrif buyurganlar soni 11 974 kishi. «Pachuka» – «Red Bull Zalsburg» o‘yinini 5282, «Ulsan» va «Mamelodi Sandaunz» uchrashuvini esa atigi 3412 tomoshabin tribunalarda o‘tirib kuzatdi.

Ma’lumot uchun, o‘tgan yili Kopa Amerika ham aynan AQSh maydonlarida bo‘lib o‘tgan, faqat Argentina va Meksika qatnashgan o‘yinlar ellik mingdan ortiq muxlis to‘plagandi. Buni Messi hamda mamlakatdagi Meksika diasporasi bilan izohlash mumkin. Shu bilan birga, Kopa ko‘rsatkichlari hozirgi musobaqanikidan sal ko‘proq, aytaylik, Kosta Rika – Paragvay, Boliviya – Panama kabi o‘yinlar 12-15 ming muxlis to‘play olgan. Agar klublar o‘rtasidagi turnirda ham o‘rtacha o‘yinlarda shu ko‘rsatkich qayd etilganda, Janni Infantino «do‘ppisini osmonga otgan bo‘lardi».

AQShda qaysi sport ommaviy?

AQSh – futbol mamlakati. Ammo bir nyuans bor. U yerda biz biladigan futbol emas, amerikacha futbol urf bo‘lgan. Bizning futbolni esa «sokker» deb atashadi.

Marketing tadqiqotlari bilan shug‘ullanadigan mashhur Nielsen kompaniyasi ma’lumotiga ko‘ra, 2023 yildagi eng ko‘p tomosha qilingan 100 translatsiyaning 93 tasi MFL (Milliy futbol ligasi) o‘yinlaridir. Buning ustiga, amerikacha futbol borgan sari ommalashmoqda, 2020 yilda bu ko‘rsatkich 72 ta edi, 2022 yilda esa 82.

Superboul (MFL chempionligi uchun match) har yili barqaror ravishda eng ko‘p tomosha qilinadigan translatsiya hisoblanadi – 2023 yilda 115 million, 2024 yilda 123 million, 2025 yilda esa 127 million tomoshabin kuzatgan.

Shuning uchun MFL teleshartnomasi yiliga 10 milliard dollarni tashkil qiladi, MFL klublari esa yiliga milliardlab pul topishadi va futbol (sokker) klublaridan qimmatroq hisoblanadi. Taqqoslash uchun, amerikacha futboldan tashqari faqat bir efir televideniye tarixida 100 millionlik dovonni oshgan –MASH serialining so‘nggi qismi 1983 yilda 105 million tomoshabinni jalb qilgan va to 2010 yilgi Superboulgacha rekordni ushlab turgandi.

Bu faktlar fonida FIFA prezidenti Janni Infantinoning bir necha oy olgan aytgan gapi yanada qiziq tuyuladi: «Bizni klublar o‘rtasidagi jahon chempionatida 63 ta Superboul kutyapti».

Sokkerda nima gap?

Argentina va Fransiya o‘rtasida kechgan JCh-2022 finalini AQShda 25,78 million tomoshabin jonli efirda tomosha qilgan – MFL odatiy top o‘yini yoki amerikacha futbol bo‘yicha talabalar chempionati finali darajasi bilan teng. Agar yil bo‘yicha olsak, translatsiyalar bo‘yicha 38-o‘rinda.

Ha, boshqa translatsiyalar fonida futbol ko‘rsatkichlari ancha kamtarona. Ammo taqqoslasak, Fransiyaning o‘zida JCh-2022 finalini 24 million kishi tomosha qilgan. Ya’ni auditoriya bo‘yicha AQSh boshqa bozorlarni ortda qoldiradi, hech bo‘lmasa aholi soni ko‘pligi sababidan.

Sokker qiziqish bo‘yicha AQShda nafaqat amerikacha futbol, balki basketbol va beysboldan ham ortda qoladi. S&P Global so‘rovnomalariga ko‘ra, atigi 14 foiz ishtirokchi sokker tomosha qilishini aytgan – amerikacha futbol, beysbol basketbol, hokkey, hamda yozgi va qishki olimpiadalardan so‘ng 7-o‘rinda.

Sport turlari ommaviyligini Google Trends qidiruv ma’lumotlari asosida o‘lchash biroz qiyinchilik tug‘diradi. Sababi amerikalik foydalanuvchilar futbolni turlicha nomlashadi – football, soccer, association football yoki umuman fútbol. Shuning uchun turnirlar bo‘yicha ma’lumot yig‘ish xolisroq bo‘ladi. Aksar hollarda biror sportga bo‘lgan qiziqish ayni sport bo‘yicha turnir orqali baholanadi, lekin futbolda bu biroz boshqacha. Chunki faqat MLS o‘yinlari orqali futbolga qiziqishni o‘lchash xato bo‘ladi, zero AQShda APL, La Liga yoki Meksika chempionatini kuzatadiganlar ham juda ko‘p.

Demak, gugl so‘rovlari bo‘yicha holat qo‘yidagicha:

1. Eng ommaviy liga – MFL. Ikkinchi o‘rinda Milliy Basketbol ligasi, uchinchi o‘rinda esa beysbol ligasi.
2. Hokkey (MXL) 51 shtatning 33 tasida futboldan oldinda turadi, boshqa shtatlarda APL va Meksika chempionatiga qiziqish ko‘proq.
3.  Yig‘indi o‘laroq APL, Meksika chempionati, La Liga va MLSni hokkeydan ko‘ra ko‘proq izlashadi, lekin bu bilan Amerikada futbol hokkeydan ommaviyroq deyish qiyin, chunki turli ligalarni aslida bir kishi axtarayotgan bo‘lishi ehtimoli yuqori. 

Muhimi shuki, futbol (sokker) AQShda ommaviylashib bormoqda. Nielsen ma’lumotlariga qaraganda, Yevro-2024 finalini AQShda 6,43 million kishi ko‘rgan – Yevropa chempionatlari tarixida eng katta ko‘rsatkich. Kopa Amerika bilan ham shunday, 2024 yilgi finalni 6,02 million tomoshabin ko‘rdi – bu ham rekord. Taqqoslash uchun, AQShda o‘tgan 2016 yilgi turnirga nisbatan auditoriya 44 foizga o‘sgan.

MLSdagi holat

Messi ta’siri tufayli «Inter Mayami» ijtimoy tarmoqlaridagi auditoriya 2023 yilda 12 baravarga, MLS akkauntlariniki esa 3 baravarga oshgandi. «Inter Mayami» kuzatuvchilari soni bo‘yicha AQShning top-5, dunyoning top-25 sport klublari qatoriga kiradi.

Tabiiyki, ommalashish daromadlarga ham ta’sir qiladi. MLS Apple bilan yiliga 250 million dollarlik shartnoma imzoladi – Yevropaning kuchli beshligidan keyin 6-o‘rin. Klublar esa ko‘proq daromad qila boshladi va ularning narxi ham oshib bormoqda. Forbes ma’lumotiga ko‘ra, «Los Anjyeles» va «Inter Mayami» Milanning «Inter» klubidan, «Los Anjyeles Gelaksi» va «Atlanta Yunayted» «Aston Villa»dan, «Nyu York Siti» «Brayton»dan, «Ostin» esa «Roma»dan qimmatroq baholanmoqda.

MLS o‘yinlariga muxlislar tashrifida ham o‘sish kuzatiladi. To‘qsoninchi yillarda o‘yinlarga o‘rtacha 14 ming tomoshabin kelgan, asr boshlarida bu ko‘rsatkich 15-16 mingga, koviddan avval esa 21 minggacha ko‘tarilgandi. Messi transferidan, hamda ligada bir qator kuchli klublar paydo bo‘lishi ortidan, ayni damda o‘rtacha tashrif 23 mingni tashkil qilmoqda. Futbol olamida faqat kuchli beshlik, Braziliya va Argentina chempionatlari, ikkinchi Bundesliga, hamda Xitoy chempionatlari ko‘proq muxlis jalb qiladi, xolos.

Xulosa sifatida, AQSh juda ko‘p davlatlarga nisbatan futbol mamlakati ekanini bemalol aytish mumkin. MLSda muxlislar tashrifi kuchli beshlikdan sal kam xolos, katta turnir finallarini esa o‘n millionlab tomoshabin ko‘radi. Ammo shu bilan birga mamlakat ichida futbol bir qator shimoliy amerikacha sport turlariga raqobatni boy berib keladi.

Mundial nima bo‘ladi?

Hozirgi klublar o‘rtasidagi jahon chempionatidan kelib chiqib, bir yildan keyin bo‘lib o‘tadigan turnirni baholash to‘g‘ri bo‘lmaydi. Zero, bu ikki musobaqa nufuzi o‘rtasidagi farq ham juda katta va muhim ahamiyat kasb etadi. Klublar o‘rtasidagi turnir ushbu formatda ilk bor o‘tkazilayotganini va hatto o‘sha klublar uchun ham boshqa turnirlardan pastroq bahoga ega ekanini payqash qiyin emas.

Jahon chempionati esa futbol tarixi va bugunidagi eng katta musobaqa hisoblanadi. Unga bo‘lgan e’tibor ham, tashkilotchilik ham butunlay boshqacha bo‘ladi va eng muhimi, muxlislarning milliy jamoaga munosabati, ularning tashrifi hozirgi turnirdan bir necha barobar katta bo‘ladi. Shartli «Chelsi» muxlisi klublar o‘rtasidagi chempionatni jamoasi uchun navbatdagi yarim rasmiy musobaqasi deb bilsa, milliy jamoa muxlislari dunyoning narigi chekkasidan o‘z vatandoshlarini tomosha qilish uchun kelishadi. Har qanday o‘rtamiyona, hech narsani hal qilmaydigan o‘yin ham shu ikki qatnashchi mamlakat muxlislari yordamida katta bayramga aylanib ketishiga ko‘p guvoh bo‘lganmiz.

Yoshi kattaroq muxlislar 1994 yil AQShda o‘tgan jahon chempionatini ham yaxshi eslashsa kerak. U paytlardagi vaziyat hozirgidan ham yomonroq, AQShda hali chempionatning o‘zi bo‘lmagan, mahalliy muxlislar esa turnir oldidan o‘tkazilgan o‘rtoqlik o‘yinlariga tashrif buyurib, xuddi amerikacha futbol ko‘rayotgandek, noaniq zarbalarni ham olqishlashgandi. Hatto o‘yinlar oldidan tomoshabinlarga futbol qoidalari batafsil tushuntirilgan kitobchalar ham tarqatilgan.

Ammo shunda ham AQSh-94 eng qiziqarli, yodda qolarli turnirlardan biri bo‘lib qolgandi. Bu safargisi ham tabiiyki, undan kam bo‘lmaydi, eng yaxshisi bo‘ladi, axir u yerda O‘zbekiston ham ishtirok etadi.