Yevropa bilan sheriklik, bekor qilingan xususiylashtirish va Leapmotor'ga taqiq - hafta dayjesti

Mintaqa uchun tarixiy hafta: og‘riqli chegara masalalarini hal qilib olgan Markaziy Osiyo Yevroittifoq bilan strategik sherikka aylandi. Yirik xususiylashtirish bitimlaridan biri bekor qilindi: katta zararga kirib ketgan “Kvars” zavodini davlat qaytarib oldi. Piskent hangomalari davom etadi: “xavfli mashina”ga chiqarilgan Leapmotor'ni xitoyliklar kelib tekshiradi. Haftaning muhim voqealaridan qisqacha sharhlar – Kun.uz dayjestida.

Farg‘ona vodiysidagi chegaralar kelishib olindi

Markaziy Osiyodagi chegara nizolariga vanihoyat davlatlar darajasida rasman barham berildi. 13 mart kuni Qirg‘iziston va Tojikiston o‘rtasida chegara shartnomasi imzolangan bo‘lsa, 31 mart kuni O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Tojikiston davlat chegaralarining tutash nuqtasi to‘g‘risidagi shartnomaga imzo chekildi.

Dushanba kuni Tojikistonning Xo‘jand shahrida o‘tgan uchrashuvda uch mamlakat rahbarlari chegara bitimidan tashqari, “Abadiy do‘stlik to‘g‘risida”gi deklaratsiyani ham imzoladi. Yaxshi qo‘shnichilik, ishonch va strategik sheriklikning ramzi sifatida, o‘zaro chegaralarning tutashgan nuqtasida qurilgan “Do‘stlik” stelasi ochildi.

Barcha tomonlar bu kelishuvlarning tarixiy ahamiyatini bir ovozdan e’tirof etyapti, ko‘plab davlatlar va tashkilotlar olqishlayapti. Ayni paytda, qator ekspertlar ayrim aholi vakillari tomonidan og‘riqli qabul qilinishi mumkin bo‘lgan chegara kelishuvlarini endi amaliyotda, samarali ro‘yobga chiqarish muhimligini aytmoqda.

Umuman, Markaziy Osiyoda integratsiyaga intilishning bundan keyingi sur’ati ham siyosiy iroda, iqtisodiy hamkorlik, suv resurslari taqsimoti va tashqi aktorlarning roli kabi bir qator omillarga bog‘liq bo‘ladi. Bu jarayonda, ayniqsa rasmiy Toshkentning tashqi siyosatda Markaziy Osiyoni ustuvor yo‘nalish deb ko‘rayotgani va har yili maslahat uchrashuvlari o‘tkazib kelinayotgani muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, ikki tomonlama norasmiy uchrashuvlar ham bo‘lib turibdi. O‘tgan hafta oxirida Shavkat Mirziyoyev Olmaotaga norasmiy safar qilib, qozog‘istonlik hamkasbi bilan “Medeu” tog‘-chang‘i majmuasiga borgandi. Ikki oy oldin esa Qirg‘iziston prezidenti galstuksiz suhbat qurish uchun Amirsoyga kelgandi.

Markaziy Osiyo va Yevropa Ittifoqi – strategik sheriklar

Markaziy Osiyoning beshta davlati prezidentlari 2023 yilda ilk marta avval Xitoy raisi bilan, keyin AQSh prezidenti bilan bitta davraga yig‘ilgan edi. Shundan keyin, bunday yig‘ilish navbati Yevropa Ittifoqiga kelgandi. 4 aprel kuni ikki mintaqa yetakchilari birinchi Markaziy Osiyo – Yevropa Ittifoqi sammiti uchun Samarqandga yig‘ildi.

Sammitda ikki mintaqa o‘zaro hamkorlikni strategik sheriklik darajasiga ko‘targani e’lon qilindi. “O‘zgarib borayotgan global va mintaqaviy geosiyosiy landshaftda chuqurroq hamkorlikka sodiqligimizni tasdiqlagan holda, biz Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi munosabatlarni strategik sheriklik darajasiga ko‘tarishga qaror qildik”, deyiladi anjuman yakunida imzolangan Samarqand deklaratsiyasining 1-moddasida.

“Bizning strategik sherikligimiz – bir-birimizga yaqin bo‘lish majburiyatini anglatadi... Bu degani – Yevropa Ittifoqiga ishonsangiz bo‘ladi... Yaxshisi hali oldinda”, dedi Yevropa Komissiyasi prezidenti Ursula fon der Lyayyen.

U o‘z nutqida hamkorlikning to‘rtta ustuvor yo‘nalishini sanab o‘tdi: bular – O‘rta Koridor doirasidagi Transkaspiy yo‘lagi, o‘ta muhim foydali qazilmalar, yashil energetika, raqamlashtirish, xususan sun’iy yo‘ldosh internetini o‘z ichiga oladi.

Yevrokomissiya rahbariga ko‘ra, bu to‘rtta yo‘nalish uchun mintaqaga jami 12 mlrd yevro ajratiladi. Shuningdek, ittifoq Yevropadan Markaziy Osiyoga yuk tashuvlarini 15 kungacha qisqartirish uchun Transkaspiy koridorini rivojlantirishga 10 mlrd yevro ajratgan. Bundan tashqari, Yevropa Tiklanish va taraqqiyot banki 2027 yilgacha o‘ta muhim mineral resurslar va qayta tiklanuvchi energiya manbalari bo‘yicha 7-8 mlrd yevrolik loyihalarni ishlab chiqishi kutilyapti.

Sammitda O‘zbekiston tomonidan qator takliflar ilgari surildi. O‘zbekistonda Yevroittifoq kompaniyalari uchun maxsus sanoat zonasini tashkil etish, mintaqalararo savdo palatasini ochish, investitsiyalarni himoya qilish va qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ko‘p tomonlama bitim tuzish, yashil energetika va uglerod kreditlari savdosi bo‘yicha ishchi guruh tuzish shular jumlasidan. Shavkat Mirziyoyev, shuningdek, markaziy osiyolik sayyohlar uchun shengen vizasi olishni osonlashtirishni so‘radi.

Prezident o‘z so‘zida Afg‘oniston va Ukraina mojarolariga ham to‘xtaldi. Uning so‘zlariga ko‘ra, yevropalik siyosatchilar Afg‘oniston hududidan kelayotgan tahdidlarga to‘g‘ri baho berishi va amaldagi afg‘on hukumati bilan muloqot o‘rnatishi kerak. Rossiya–Ukraina urushi masalasida esa, O‘zbekiston tinchlik muzokaralari boshlanganini olqishlashi ta’kidlandi.

“Oldinda juda murakkab va yechimi oson bo‘lmagan masalalar turganini tushunamiz. Biroq diplomatik sa’y-harakatlar va siyosiy qarorlar qabul qilishdan boshqa muqobil yo‘lni ko‘rmayapmiz”, dedi Shavkat Mirziyoyev.

“Kvars” zavodi “investor”dan qaytarib olindi

O‘zbekistonda noshaffof tarzda tuzilgan yirik xususiylashtirish bitimining bekor qilinishi bilan bog‘liq so‘nggi yillardagi birinchi holat ro‘y berdi. Davlat 2 yil oldin sotgan “Kvars” zavodini o‘z ixtiyoriga qaytarib oldi.

Ma’lum bo‘lishicha, shisha buyumlar ishlab chiqaruvchi Markaziy Osiyodagi eng yirik zavodning “investor”dan qaytarib olinishi fevral oyida ro‘y bergan, Davlat aktivlarini boshqarish agentligi esa bu haqda sukut saqlab kelgan. Jamoatchilik korporativ axborotlar portali orqali bundan xabar topganidan keyingina agentlik “tilga kirdi”. Davlat organining ma’lum qilishicha, zavod ikki yil oldin 265 mlrd so‘mga sotilganida, xaridor “Quvasoysement”ga bu pulni 3 yilda bo‘lib to‘lash imkoniyati berilgan. Lekin xaridor kelishilgan pulni grafik asosida to‘lolmay qolgach, oldi-sotdi shartnomasi bekor qilingan.

Roppa-rosa 2 yil xususiy qo‘llarda bo‘lgan kompaniyaning moliyaviy ahvoliga havas qilib bo‘lmaydi. Xususiylashtirishdan oldin foyda ko‘rib ishlab kelgan korxona katta zararga kirib ketgan. Moliyaviy hisobotlariga qaraganda, “Kvars” 2021 yilni 55 mlrd so‘m, 2022 yilni 64 mlrd so‘m sof foyda bilan yakunlagan. 2023 yil fevralidagi xususiylashtirishdan keyin esa, kompaniya o‘sha yilni 22 mlrd so‘m, o‘tgan 2024 yilni naq 142 mlrd so‘m zarar bilan yakunlagan. Kompaniya nomidan o‘tgan yili kamida 8 mln dollar, bu yil esa 60 mlrd so‘m kredit ham olingan.

“Bugungi kunda “Kvars” AJni moliyaviy sog‘lomlashtirish bo‘yicha “yo‘l xaritasi” tasdiqlanib, tegishli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda”, deyiladi Davaktiv bayonotida. Sog‘lomlashtirish xarajatlarini “investor”ning ham gardaniga yuklash masalasi “yo‘l xaritasi”dan o‘rin olganmi-yo‘qmi, ma’lum emas. O‘zi umuman, davlat mulkining moliyaviy nosog‘lom holatga kelib qolishiga nega yo‘l qo‘yib berilgani katta savol ostida. Mas’ul davlat amaldorlari va zavodning sobiq egalari harakatlariga huquqiy baho beriladimi-yo‘qmi, buni vaqt ko‘rsatadi.

Darvoqe, sobiq egalar haqida ham qisqacha to‘xtalish lozim. Davlat mulkini imtiyozli shartda olib, majburiyatini bajarolmagan “Quvasoysement” United Cement Group tarkibiga kiradi. Kiprdagi ofshor firmalarga borib taqaladigan bu holding “Qizilqumsement” va “Bekobodsement” zavodlari hamda Qirg‘izistondagi bir nechta korxonalarni ham o‘z ichiga olgan. Avvalroq xorij matbuotida United Cement Group asoschisi Ulug‘bek Shodmonov dekabr oyida BAAda qo‘lga olinib, O‘zbekistonga ekstraditsiya qilingani haqida xabarlar paydo bo‘lgandi.

Yana avtomobil importi haqida

Piskentdagi avtomobil laboratoriyasi bilan bog‘liq xabarlar oqimi hali-beri trenddan tushadiganga o‘xshamaydi. O‘tgan haftalarda import mashinalarni sertifikatlash uchun navbat olish qiyinlashib ketgani haqida gapirilganda, tarmoqlarda ko‘pchilik bitta savolni o‘rtaga tashlagandi: mas’ullar shuncha paytdan beri rivojlangan davlatlarda chiqqan mashinalarni tekshirib, aqalli birortasida nuqson topoldimi o‘zi? Odamlar bu savolni berganida, mobodo “ha” degan javob bo‘lib qolsa, muammo ustiga muammo tug‘ilishini o‘ylamagani aniq.

“Talablarga binoan”, Texnik tartibga solish agentligi import avtomobillarning biridan nuqson topganini e’lon qildi. Agentlik huzuridagi inspeksiyaning ma’lum qilishicha, Leapmotor C16 rusumli elektromobil tekshirilganda, mashinada hosil bo‘ladigan elektromagnit shovqin darajasi ruxsat etilgan chegaradan 16 barobar yuqoriligi aniqlangan. Eng qizig‘i, shu bahona bilan nafaqat C16, balki Leapmotor brendi ostidagi barcha modellarga sertifikat berish to‘xtatib qo‘yildi.

Ijtimoiy tarmoqlar navbatdagi taqiqdan junbushga kelgan bir paytda, masalaga Biznes-ombudsman aralashgani kutilmagan hol bo‘ldi. Ma’lum bo‘lishicha, tadbirkorlar huquqlari bo‘yicha vakil elektromobil importyorlarining ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan murojaatlarini o‘rgana boshlagan. E’tiborlisi, bu murojaatlar bir yil avval tarqalgandi. Hechdan ko‘ra kech deganlaridek, 2 aprel kuni Biznes-ombudsman vakillari Texnik tartibga solish agentligi rasmiylari bilan uchrashib, elektromobil importidagi cheklovlarni “hal etish”ni muhokama qilgan, Shuningdek, agentlikka asoslantiruvchi izoh berishni so‘rab rasman xat yuborilgan.

Bevosita Leapmotor masalasida ham umidbaxsh xabarlar yo‘q emas. Texnik tartibga solish sohasida nazorat inspeksiyasining ma’lum qilishicha, yaqin kunlarda Xitoydan Leapmotor injyenerlari keladi va ular ishtirokida avtomobil sinovi qaytadan o‘tkaziladi. Natijaga qarab, taqiq qayta ko‘rib chiqilishi mumkin.

Shu o‘rinda aytish kerakki, bitta mashinada nuqson topilishi bilan, butun boshli brendni “qora ro‘yxat”ga kiritib qo‘yish eng kamida ikki standartlilikdan darak beradi. Chunki xuddi shu mantiqdan kelib chiqilsa, bitta avtomobil rusumiga bitta sertifikat berish va shu rusumdagi keyingi olib kirilgan mashinalarni tekshiruvsiz o‘tkazib yuborish kerak. Bunday tartib o‘rnatishga nima to‘sqinlik qiladi degan savol esa, albatta, ritorik xarakterga ega.

Bu hafta yana nimalar ro‘y berdi?

Namangan viloyati sudining “Ibratli sudya”si yana “sahnada”. Avazbek Inomov bu safar xavfli retsidivist deb topilgan qo‘shmachi ayolni qamoqdan chiqarib yubordi. Kun.uz surishtiruviga ko‘ra, bu ayol Namangandagi tuman hokimlaridan birining qizi bo‘lishi mumkin. Eslatib o‘tamiz, sudya Inomov avvalroq Pop tumani hokimining o‘g‘rilik qilgan farzandini ham ozodlikka chiqarib bergan, Kun.uz surishtiruvidan keyin jinoyatchi qamoqqa qaytarilgandi. Lekin bu holat ko‘p o‘tmay Avazbek Inomovga “Ibratli sudya” mukofoti berilishiga to‘siq bo‘lmagan.

1 apreldan Rossiyadagi migrantlarga bir qator cheklovlar kuchga kirdi. Endi muhojirlarning farzandlari rus tili imtihonidan o‘tmaguncha maktabga qabul qilinmaydi. Xorijliklarga beriladigan SIM-kartalar soni cheklanadi. Rossiyada qonuniy yashayotganiga 1 yildan oshgan shaxslar bundan buyon o‘z vatanida olgan haydovchilik guvohnomasi bilan Rossiyada avtomobil boshqara olmaydi. Eslatib o‘tamiz, RFdagi noqonuniy migrantlarga Rossiyadagi holatini qonuniylashtirish uchun aprel oyi oxirigacha muhlat berilgan.

Isroillik ravinni o‘ldirishda ayblangan uch o‘zbekistonlik BAAda o‘lim jazosiga hukm qilindi. Ular “terrorchilik niyatida qasddan odam o‘ldirgan” deb topildi. Sudlanuvchilar o‘z aybini tan olgani aytilmoqda. O‘zbekiston Tashqi ishlar vazirligining ma’lum qilishicha, bu yakuniy hukm emas. Amirliklar qonunchiligiga asosan, o‘lim hukmi ustidan avtomatik ravishda apellyatsiya kiritiladi va ish Oliy sudda ko‘rib chiqiladi. Ma’lumot uchun, o‘limga hukm qilingan vatandoshlarning ikki nafari 29 yoshda, yana biri 34 yosh.

Andijondagi masjidlarning birida tahoratxonaga gaz to‘lib qolishi oqibatida portlash ro‘y berdi. 31 mart kuni tush vaqtida Isboskan tumanida ro‘y bergan baxtsiz hodisa oqibatida, shu kuni berilgan ma’lumotlarga ko‘ra 3 kishi halok bo‘lgan, 10 kishi shifoxonaga yotqizilgan. Voqea joyiga bosh vazir o‘rinbosari Ramatov, favqulodda vaziyatlar vaziri va viloyat hokimi yetib bordi. Hukumat komissiyasi tuzilib, jinoyat ishi qo‘zg‘atildi. Ayni paytda respublika bo‘ylab masjidlarda issiq suv va isitish tizimlari tekshiruvdan o‘tkazilmoqda.

Deputatlar maktablarni 5 kunlikka o‘tkazishni ko‘rib chiqishi mumkin. Bu haqda “Mening fikrim” portaliga joylangan taklif parlamentda ko‘rib chiqish uchun qisqa vaqt ichida yetarli ovoz to‘pladi. Jamoaviy petitsiyada maktablarni to‘liq 5 kunlik o‘qish va ish rejimiga o‘tkazish kerakligi, ustozlar haftasiga 2 kun dam olsa, ish sifati oshishi ta’kidlangan. Murojaat 1 hafta ichida 14 mingta ovoz to‘plab ulgurdi. Eslatib o‘tamiz, “Mening fikrim” portalidagi takliflarni parlament ko‘rib chiqishi uchun 10 mingta, viloyat kengashi ko‘rib chiqishi uchun 5 mingta, tuman kengashi ko‘rib chiqishi uchun mingta ovoz to‘planishi kerak.