Chegara muammolari hal bo‘ldimi? Markaziy Osiyoning bugungi manzarasi – ekspertlar nigohida

Dushanba kuni Tojikistonning Xo‘jand shahrida Tojikiston, O‘zbekiston va Qirg‘izistonning davlat chegaralari tutashgan nuqtasi to‘g‘risidagi shartnoma imzolandi. O‘tgan oyda tojik-qirg‘iz chegarasi bo‘yicha ham shartnoma tuzilgandi. Ayni kunlarda esa MO prezidentlari Samarqandda bo‘lib turibdi – MO–YeI sammiti o‘tkazilmoqda. Kun.uz mintaqaning o‘zgarayotgan manzarasi haqidagi savollar bilan siyosatshunoslarga yuzlandi.

Suhbatdoshlarimiz – Farhod Tolipov, Kamoliddin Rabbimov va Musulmon Hurramov bo‘ldi.

— Global vaziyat nuqtayi nazaridan ham, mintaqadagi hamkorlarimiz bilan aloqalar nuqtayi nazaridan ham, so‘nggi yarim yilda Markaziy Osiyoda vaziyat qanday o‘zgardi?

Farhod Tolipov: Global geosiyosiy jarayonlar Markaziy Osiyo mintaqasiga ham ta’sir qildi. Rossiyalik ayrim tarixchi yoki siyosatchilar tomondan ritorik shaklda bosimlar ham bo‘ldi. O‘zbekiston prezidenti ham o‘z chiqishlarida katta davlatlar manzilidan bizga qarata “tomoningni tanla” qabilidagi bosimlar bo‘lganini aytgan edi. Shu bilan birga, Markaziy Osiyo davlatlarining o‘zaro munosabatlari ham o‘ziga yarasha ijobiy qadamlar bilan shakllanishda davom etmoqda. O‘tgan yilning avgust oyida Qozog‘istonda bo‘lib o‘tgan oltinchi maslahatlashuv uchrashuvining natijasi ham mintaqa integratsiya jarayonining qanchalik murakkab davom etayotganini ko‘rsatyapti.

Shu bilan birga, O‘zbekiston rahbarining qo‘shni davlatlar bilan norasmiy uchrashuvlari ham ko‘paydi va bu ham integratsiya uchun ildam harakatlar bo‘layotganini ko‘rsatadi.

Kamoliddin Rabbimov: Global geosiyosiy kontekst, albatta, Markaziy Osiyodagi muhitga ta’sir qiladi.

Ayni vaqtda ikkita omilni aytish mumkin. Birinchidan, Rossiya–Ukraina urushida Moskvaning qo‘li baland kelayotgani mintaqa mamlakatlarini xavotirga soldi, lekin rasmiylar bu haqda ochiqcha gapirmaydi. Status va pozitsiya jihatdan, MO davlatlari Ukraina suverenitetini hurmat qilib, tan oladi, lekin Rossiya mintaqaning besh davlati uchun ham asosiy savdo sherigi. Shu fonda MO davlatlari o‘zaro hamkorligini kuchaytirishga urg‘u beryapti.

Ikkinchidan, AQSh hokimiyatiga Trampning qaytgani butun dunyo geosiyosatini qalqitdi. Agar e’tibor bersak, Tramp dunyodagi ko‘plab liderlarni tanqid qiladi, lekin Putinni emas. Ayni vaqtdagi AQSh rahbarining o‘zi dunyoda yangi hududlarni qo‘shib olish haqida gapiryapti. Trampning Kanada va Grenlandiya manzillariga aytilgan gaplari Putin ritorikasining kattaroq shakldagisi deyish ham mumkin.

MO tashqi siyosatida uchta vektor bor edi: Xitoy, Rossiya va kollektiv G‘arb. Lekin bugun kollektiv G‘arbning o‘zi ikkiga bo‘lindi: AQSh va Yevropa. Mana shu fonda G‘arbning aksariyat liderlari Putin bilan kelishishga urinayotgan vaqtda, MO uchun ham oson bo‘lmaydi.

— O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasida ittifoqchilik to‘g‘risidagi munosabatlar kuchga kirdi. Bu tomonlarga qanday majburiyat va imkoniyatlar beradi?

Musulmon Hurramov: Tomonlar o‘rtasida chegara masalasining hal etilgani juda katta ahamiyatga ega. Tojikiston bilan o‘n yil oldingi munosabatlarimiz juda bir sovuq holatda edi. Shunga qaramay O‘zbekiston Tojikiston uchun mintaqada eng muhim davlat sifatida ko‘rilgan. 2015 yilda Tojikiston tashqi siyosat konsepsiyasida ham O‘zbekiston uchun alohida band kiritgan va rasmiy Toshkent bilan munosabatlarga alohida urg‘u bergan. Chunki 2021-2022 yil tojik-qirg‘iz chegarasida ziddiyat paydo bo‘lganda Qirg‘iziston hattoki temiryo‘l, avtomobil yo‘llarini yopgan. Tojikistonning tashqi dunyoga chiqishi uchun esa O‘zbekiston juda muhim mamlakat.

Integratsiya nazariyasiga ko‘ra, uning oltita bosqichi bor, oxirgi daraja siyosiy ittifoq bilan tugaydi. O‘zbekiston qanday maqsad qo‘ygan degan savolga ham to‘xtalsak. O‘zbekiston-2030 strategiyasida tashqi siyosat masalalarga bag‘ishlangan qismlari bor. Uning 91-bandida Markaziy Osiyoda tovar, kapital, ishchi kuchi va xizmatlarni erkin harakatlantirishga bosqichma-bosqich erishish qayd etilgan.

Suhbat davomida ekspertlar mintaqa integratsiyasi yo‘lidagi bir qator aktual masalalarga to‘xtalib o‘tishdi. Suhbatni to‘liq holda YouTube sahifamizda tomosha qilishingiz mumkin.

NormuhammadAli Abdurahmonov suhbatlashdi.