AQSh Alyaskani Rossiyaga qaytarish istiqbollarini muhokama qilmoqda

Kremlning Donald Tramp jamoasi bilan muzokaralari mavzularidan biri Alyaskani sotib olish masalasi bo‘lgan, demoqda muhokamalarga yaqin manbalar. Taxminlarga ko‘ra, AQSh hudud qiymatining bir qismini (200 milliard dollarni) Rossiyaning ilgari muzlatilgan aktivlaridan olishi mumkin. Bu haqda The Insider yozdi.

Kelishuvning umumiy qiymati hozircha aniq emas, biroq u bir necha barobar yuqori bo‘ladi, dedi manbalar. Amaldagi loyihaga ko‘ra, u yerda yashovchi 700 ming kishining barchasi Amerika fuqaroligini saqlab qoladi, biroq avtomatik ravishda Rossiya pasportiga ega bo‘lish huquqini oladi.

«Alyaskani Rossiyaga qaytarish referendumsiz imkonsiz, ammo Grenlandiya misolida bo‘lgani kabi, Tramp jamoasi saylovchilarni «sotib olishga» umid qilishi mumkin», deb tushuntirdi amerikanist Aleksandr Veselovskiy.

«Agar har bir fuqaroga 100 ming dollar to‘lasangiz, hatto go‘daklarni ham qo‘shib hisoblasangiz, bu taxminan 70 milliard dollarga tushadi — xarid narxidan bir necha baravar kam. Va Alyaska respublikachi shtat ekani va u yerda Trampga ishonch katta ekani hisobga olinsa, jamoatchilik fikrini manipulyatsiya qilish qiyin bo‘lmaydi. Biroq, Respublikachilar partiyasi yetakchilarini bunga rozi qilish ancha murakkab bo‘ladi», deb tushuntirdi u.

Ham Rossiya, ham Amerika manbalari Alyaskani sotishning asl sababi pul emas, balki tabiiy resurslardan foydalanishda ekani haqidagi fikrga qo‘shiladi. Hozir konlarning o‘zlashtirilishi Amerikaning atrof-muhit himoyasi qonunlari bilan cheklangan va bundan tashqari, AQSh va Rossiya o‘rtasida Amerikaning kontinental shelfga da’volari hajmi bo‘yicha kelishmovchiliklar mavjud.

«Dastlabki reja shunchaki ekologik cheklovlarni olib tashlash va Amerikaning qit’a shelfi o‘lchamiga oid da’volari kengayishi bilan Rossiyaga qarshi turish edi», deb tushuntirdi Tramp ma’muriyatiga yaqin manba.

«Ammo bu AQShda yangi sud jarayonlariga va Rossiya bilan munosabatlardagi yana bir mojaro nuqtasiga olib kelgan bo‘lardi, shuning uchun oddiyroq yechim Rossiya kompaniyalari bilan birgalikda konlarni o‘zlashtirish bo‘yicha oldindan kelishib olgan holda ushbu hududni Moskva yurisdiksiyasiga o‘tkazish edi. Ayniqsa rossiyalik biznes 2018 yildan beri Alyaskada neft va gaz qazib olish bilan shug‘ullanayotgani sababli, bu qandaydir yangilik emas. Natijada cheklovlardan qochib, yarim trillion dollar ishlab topish mumkin», dedi u.

AQSh Demokratik partiyasi allaqachon Alyaskani sotish loyihasini milliy manfaatlarga xiyonat deb atadi va buni Tramp o‘zining asosiy homiylari bo‘lgan tog‘-kon kompaniyalari manfaatlarini ko‘zlab amalga oshirayotganini ta’kidlamoqda.

Bu nafaqat Alyaska aholisiga, balki butun sayyoraga zarar yetkazadi: ekologiya cheklovlari global isishga qarshi kurashning bir qismi sifatida amalga oshirilgan. Shunday bo‘lsa-da, Tramp atrofidagilar demkoratlarning qarshiligi katta bo‘lmasligiga umid qilmoqda, chunki bir shtatning yo‘q bo‘lishi keyingi saylovlarda ularning foydasiga xizmat qilishi mumkin.

Qayd qilinishicha, bu Alyaska bo‘yicha AQSh-Rossiya muzokaralarining uchinchi marta o‘tkazilishi: bundan oldin, hududni sotish rejasi 2015 yilda jiddiy muhokama qilingan edi. Hatto 600 milliard dollar miqdoridagi qiymat aytildi, biroq neft narxining keskin tushib ketishi muzokaralarga to‘sqinlik qildi. Bundan oldingi muzokaralar 2008 yilda bo‘lib o‘tdi, ammo xalqaro moliyaviy inqiroz hammasini barbod qildi.

Bu safar muzokarachilar ijobiy kayfiyatga ega, chunki ishda iqtisodiy manfaatlar ham, siyosiy imkoniyatlar ham birlashdi: Tramp uchun navbatdagi oraliq saylovlar oldidan Kongress orqali bunday bahsli siyosiy qarorlarni o‘tkazib olish qiyin bo‘lmaydi.

1799-1867 yillarda Alyaska va unga tutash orollar Rossiya imperiyasiga tegishli «Rus-amerika kompaniyasi» nazorati ostida edi. Qrim urushi davrida Uzoq Sharqdagi harbiy harakatlar Rossiya imperiyasining sharqiy yerlari va ayniqsa Alyaskaning mutlaq zaifligini ko‘rsatdi. Yaqin kelajakda himoya qilish va rivojlantirish imkonsiz bo‘lgan hududni behuda yo‘qotmaslik uchun Rossiya uni sotish to‘g‘risida qaror qabul qildi.

Alyaskani sotish shartnomasining imzolanishi 1867 yil 30 martda Vashingtonda bo‘lib o‘tdi. Maydoni 1 million 519 ming km² bo‘lgan hudud 7,2 million dollarga sotildi, ya’ni 1 km² uchun 4,74 dollarga. Shu yilning 18 oktyabrida Alyaska Qo‘shma Shtatlarga o‘tkazildi.