Кремл ва Оқ уй учрашувга тайёрланмоқда. Лекин ҳозирча кўп саволлар очиқ қолмоқда

Москва ва Вашингтон кеча Кремлда бўлиб ўтган музокараларда Владимир Путин ва Доналд Трампнинг шахсан учрашуви бўйича келишиб олинганини тасдиқлади. Музокаралар учун жой аллақачон танланган, аммо у ҳозирча сир сақланмоқда. Музокаралар санаси ҳали аниқ эмас, бироқ Кремл гап келаси ҳафта ҳақида кетаётганини билвосита тасдиқлади. Учинчи муҳим савол ҳам очиқ қолмоқда: саммит ташаббускори ким?

Қачон?

Чоршанба куни Кремлда Путиннинг Трампнинг махсус вакили Стив Уиткофф билан уч соатлик музокаралари бўлиб ўтди, бу учрашувнинг асосий натижаси – уруш бошланганидан бери биринчи Россия-Америка саммитини ўтказиш бўйича келишув бўлди.

Россия президенти ёрдамчиси Юрий Ушаков учрашув «кейинги ҳафтадаёқ», яъни 11-17 август кунлари оралиғида бўлиб ўтиши мумкинлигини айтди, аммо унга тайёргарлик қанча вақт олиши ҳозирча номаълум эканини қайд этди.

«Мўлжал кейинги ҳафта деб белгилаб олинди, аммо томонлар ушбу муҳим учрашувга бевосита тайёргарлик кўришга энди киришмоқда ва тайёргарлик қанча давом этишини ҳозирча айтиш қийин. Учрашувни кейинги ҳафта давомида ўтказиш варианти кўриб чиқилган», – деди у пайшанба куни эрталаб.

6 август куни New York Times ва Reuters ҳам саммит келаси ҳафта ўтказилиши мумкинлиги ҳақида ёзганди, CNN эса Трамп келаси ҳафтада учрашишни хоҳлаётган бўлса-да, бўлажак музокаралар ва логистика қийинчиликларини ҳисобга олган ҳолда бундай муддатда учрашув ўтказиш қийин бўлиши мумкинлигини қайд этди. Телеканал манбаси музокараларни ташкиллаштиришга икки ҳафтагача вақт кетиши мумкинлигини билдирган.

Трампнинг ўзи журналистларга шундай деган: «Учрашув тез орада ўтказилиши эҳтимоли юқори».

CNN маълумотига кўра, Оқ уйдагилар зудлик билан учрашувга тайёргарлик кўришни бошлаган. Одатда президентнинг сафарини ва бошқа давлатлар етакчилари билан муҳим учрашувларини режалаштириш вақт талаб қилади, бироқ Трамп ўз жамоасидан тезкор ҳаракат қилишни сўради, деб хабар берди телекомпания манбалари.

Қаерда?

Ушаков томонлар учрашув ўтадиган жой ҳақида келишиб олганини айтган, лекин бу ҳақда кейинроқ эълон қилинишини билдирган.

«Ҳозир америкалик ҳамкасбларимиз билан биргаликда ушбу учрашув параметрлари ва уни ўтказиш жойини аниқ ишлаб чиқишга киришмоқдамиз. Дарвоқе, шуни таъкидлаш жоизки, ўтказиш жойи ҳам, умуман олганда, келишилган ва бу ҳақда бироз кейинроқ маълум қиламиз», – деди Ушаков.

ОАВ мезбон ёки шу вақтгча бир неча бор бундай учрашув учун ўз ҳудудини таклиф қилган Туркия (ушбу мамлакатда аллақачон Россия ва Украина делегациялари ўртасидаги музокаралар бўлиб ўтган), ёки Яқин Шарқ мамлакатларидан бири, масалан, Бирлашган Араб Амирликлари бўлиши мумкинлигини тахмин қилган.

Пайшанба куни Путин Кремлда БАА президенти Муҳаммад ал-Наҳаён билан учрашди. Музокаралардан сўнг журналистлар Путиндан ҳеч бўлмаганда «жойни кўрсатиш»ни сўрашди.

Путин сирни ошкор қилмади. «Бундай тадбирни ташкил этишда бизга ёрдам беришга тайёр бўлган кўплаб дўстларимиз бор. Дўстларимдан бири – БАА президенти. Ўйлайманки, биз буни ҳал қиламиз, лекин бу жуда мос жойлардан бири бўларди», – деди у.

Шу билан бирга, CNN телекомпанияси саммитни ўтказиш жойи ҳали аниқланмагани, Оқ уйдан олинган маълумотларга кўра, бир нечта вариантлар муҳокама қилинаётгани ҳақида хабар берди.

Ташаббускор ким?

Ҳозирча жавобсиз қолаётган яна бир муҳим савол бор.

Кремлда Уиткофф билан музокараларда Россия ва АҚШ президентлари учрашувига тайёргарликни бошлаш таклифи кимдан чиққани ҳақидаги саволга жавобан Москва ва Вашингтон бир-бирини кўрсатмоқда.

«Россияликлар президент Трамп билан учрашиш истагини билдиришди ва президент ҳам президент Путин, ҳам президент Зеленский билан учрашиш учун очиқ. Президент Трамп бу шафқатсиз уруш тугашини истайди», – деди Оқ уй матбуот котиби Кэролайн Левитт.

Ушаков эса таклиф америкаликлардан бўлганини таъкидлаган. «Америка томони таклифига кўра, яқин кунларда олий даражадаги икки томонлама учрашув ўтказиш бўйича келишувга эришилди», – деди Путиннинг ёрдамчиси.

Путиннинг ўзи журналистларнинг саммит ташаббускори ким бўлганини аниқлаштирувчи саволига жавоб беришдан қочди. «Икки томондан ҳам қизиқиш билдирилди. У ерда нима бўлгани, биринчи бўлиб қандай сўз айтилгани – энди аҳамиятсиз», – деди Россия президенти.

Музокараларда Зеленский қатнашадими?

Москванинг версиясига кўра, учрашув Зеленский иштирокисиз ўтиши аниқ. Юрий Ушаковнинг айтишича, Путин билан музокараларда Уиткофф уч томонлама учрашув «ғоясини тилга олган», бироқ Москва бу таклифни изоҳсиз қолдирган.

«Кеча Вашингтонда негадир гап очилган уч томонлама учрашув вариантига келсак, бу вариант Кремлдаги учрашувда Америка вакили томонидан шунчаки тилга олинган. Аммо бу вариант аниқ муҳокама қилинмади. Россия томони бу вариантни мутлақо, умуман изоҳсиз қолдирди», – деди Ушаков.

Бугун журналистлар Путиндан шу ҳақда ҳам сўрашди. «Зеленский билан нима гап? У билан учрашув бўладими?» – деб сўралган саволга жавобан у яқин келажакда учрашув бўлиши имкониятини қатъиян рад этди.

«Мен умуман ҳеч нарсага қарши эмаслигимни бир неча бор айтганман, бунинг ҳам эҳтимоли бор. Лекин бунинг учун муайян шарт-шароитлар яратилиши керак. Аммо бундай шароитлар юзага келишига, афсуски, ҳали анча бор», – деди Путин.

Кеча учрашувга тайёргарлик кўрилаётгани ҳақида биринчи бўлиб хабар берган The New York Times нашрига кўра, Трамп аввалига Путин билан шахсан учрашмоқчи, кўп ўтмай эса Путин ва Зеленский иштирокида уч томонлама учрашув ўтказишни режалаштирмоқда.

АҚШдан берилаётган изоҳларга кўра, Зеленский иштирокидаги учрашув бўлиши эҳтимоли бор. Давлат котиби Марко Рубионинг айтишича, ҳозирда Вашингтонда Россия урушни тугатишга тайёр бўлган шартлар ҳақида тушунча пайдо бўлган ва АҚШ буни «европаликлар рози бўладиган ва украиналиклар тайёр бўладиган нарсалар билан солиштириши» керак. «Агар биз позицияларни етарлича яқинлаштиришга муваффақ бўлсак <...>, унда президент иккаласи – Путин ва Зеленский иштирок этадиган учрашув ўтказиш имкониятига эга бўлади», – деди Рубио.

«Албатта, сўнгги сўз Украинада, – деди АҚШ давлат котиби. – Аммо биз томонларни ва уларнинг позицияларини шунчалик яқинлаштиришимиз керакки, асосий музокарачи – президент Трамп қўшилиши ва ишни охирига етказиши мумкин бўлсин».

Зеленский, ўз навбатида, учта формат муҳокама қилинаётганини маълум қилди, улардан иккитаси – икки томонлама учрашувлар (у айнан ким билан эканига аниқлик киритмади) ва биттаси – уч томонлама учрашув. «Украина учрашувлардан қўрқмайди ва Россия томонидан ҳам шундай дадил ёндашувни кутади. Урушни тугатиш вақти келди», – деди Украина президенти.

Зеленский бир неча марта Путин билан учрашувга тайёрлигини билдирган. Украина можарони тинч йўл билан ҳал қилишнинг асосий шарти ўт очишни тўхтатиш эканини айтиб келмоқда. Путин ҳозиргача бу таклифни рад этиб келади.

Учрашувда айнан нималар муҳокама қилинади?

Россия расмийларидан ҳеч ким музокараларнинг тахминий мазмуни ҳақида гапирмади. Бироқ АҚШ давлат котиби Марко Рубио махсус вакил Уиткоффнинг Россия президенти билан учрашувидан сўнг Fox Business телеканали эфирида Кремлдаги музокараларда Россия талаблари муҳокама қилинганини маълум қилди.

АҚШ давлат котиби Марко Рубионинг айтишича, ҳозир асосий масала ҳудудлар масаласи бўлиб, «музокараларнинг маълум бир босқичида» ўт очишни тўхтатиш эълон қилиниши керак.

Bloomberg агентлиги маълумотларига кўра, Трамп европалик иттифоқчиларига агар томонлар «ҳудудларни алмашиш масаласи»ни муҳокама қилишга рози бўлса, Путин тинчлик музокараларига киришга тайёр бўлишини айтган. Агентлик «айирбошлаш» деганда нима назарда тутилганига аниқлик киритмаган. Путин Донецк, Луҳанск, Херсон ва Запорижжя областларини ўз маъмурий чегаралари доирасида Россия ҳудуди сифатида тан олишни талаб қилмоқда, аммо Россия армияси бу областларнинг ҳеч бирини тўлиқ эгаллаб олмаган. Шу билан бирга, Россия қўшинлари Харкив ва Суми областларининг кичик қисмини ҳам эгаллаб турибди - Россия бу ҳудудларни аннексия қилиш ҳақида эълон қилмаган.

Полшадаги йирик Onet.pl янгиликлар сайти Трампнинг Путинга таклифларини эълон қилди. Журналистлар бу маълумотларнинг манбаларини кўрсатмаган, шу билан бирга Трамп кеча ўз режасини европалик иттифоқчилари билан муҳокама қилгани маълум. Полшалик журналистлар маълумотларига кўра, бу режа ўт очишни тўхтатиш (лекин тинчлик шартномасини тузиш эмас), ҳудудий масалаларни ҳал қилишни 49 ёки 99 йилга кечиктириш (яъни босиб олинган ҳудудлар устидан Россия назоратини амалда тан олиш), шунингдек, Россияга қарши санкцияларнинг аксариятини бекор қилишни ўз ичига олади. Режада НАТОни кенгайтиришдан воз кечиш ва Украинанинг алянсга қўшилмаслигига кафолат йўқ, Путин буни бир неча бор ҳарбий ҳаракатларни тўхтатишнинг асосий шартларидан бири деб атаганди.

Зеленский Россия ўт очишни тўхтатишга тайёрми ёки йўқлиги ҳақида жавоб бермаганини эслатди. Бу ҳақда у Германия канцлери Фридрих Мерц ва Эммануэл Макрон билан телефон суҳбатларидан сўнг айтиб ўтди. Украина президенти бир кун олдин Трамп билан ҳам гаплашганди.

«Шуни ёдда тутингки, чинакам оташкесим зарур. Украина бунга тайёр, Россиядан эса ҳозирча аниқ ошкора жавоб йўқ. Шунинг учун яқин вақт Россия урушни чўзишда давом этса ва конструктив саъй-ҳаракатларни барбод қилса, оқибатлари қандай бўлишини кўрсатиш керак», – дейди Зеленский.

Трампнинг ултиматуми нима бўлади?

АҚШ президенти Путиндан Украинадаги ҳарбий ҳаракатларни 8 августгача тўхтатишни талаб қилган, яъни унинг ултиматуми эртага тугайди. Акс ҳолда, у Россиядан нефт сотиб олаётган савдо ҳамкорларига қарши санкциялар қўллаш билан таҳдид қилган.

Россия нефтининг энг йирик харидорлари – Хитой ва Ҳиндистон. Кеча Трамп Ҳиндистон учун қўшимча 25 фоизлик божлар жорий қилмоқчи экани, аммо улар фақат сентябр ойида кучга кириши кераклигини айтди. Трамп Путин билан учрашув бўйича келишув муносабати билан ултиматумдан воз кечганми ёки йўқми, номаълум.

Bloomberg кеча Трамп музокараларда «ўсиш» борлигини эълон қилганидан сўнг ҳам, АҚШ президенти ва бошқа расмийлар қўшимча санкциялар жорий этиш ҳақида гапиришда давом этди. Трамп нафақат Ҳиндистонга, балки бошқа давлатларга, жумладан, Хитойга қарши «кўпроқ иккиламчи санкциялар»ни ваъда қилди. Шу пайтгача у ҳеч қачон Хитой Россия нефтини сотиб олаётгани учун божларни ошириш билан тўғридан тўғри таҳдид қилмаганди.

Агар учрашув бўлиб ўтса, бу Путин президент Жо Байден билан 2021 йилда Женевада учрашганидан бери икки давлат раҳбарлари ўртасидаги биринчи учрашув бўлади.