Трампнинг «муҳим баёноти». Киевга – қуроллар, Москванинг савдо ҳамкорларига 100 фоизлик божлар билан таҳдид

Овал кабинетда НАТО Бош котиби Марк Рютте билан учрашган Доналд Трамп Владимир Путиндан ҳафсаласи пир бўлганини ва Украинадаги можарони ҳал қилиш бўйича Москванинг позициясидан норози эканини маълум қилди.

«Биз жуда, жуда норозимиз. Агар 50 кун ичида тинчлик келишувига эриша олмасак, жуда катта божлар киритамиз. Тарифлар 100 фоиз атрофида бўлади», деди Трамп ва булар Россиянинг савдо ҳамкорларига қаратилган «иккиламчи тарифлар» бўлишини қўшимча қилди.

«Президент Путиндан ҳафсалам пир бўлди, чунки биз икки ой олдин келишувга эришамиз деб ўйлагандим, аммо бу келишувга эришилмайдиганга ўхшайди. Шундан келиб чиқиб, 50 кун ичида келишувга эришилмаса, иккиламчи божларни жорий этишни режалаштиряпмиз. Ҳаммаси жуда оддий… Умид қиламанки, бундай қилишга тўғри келмайди», – деган Оқ уй раҳбари.

АҚШ етакчисига кўра, у Россия билан уруш бўйича «тахминан тўрт марта» келишувга яқин келганини ҳис қилган. Бироқ бу амалга ошмаган.

«Биз ҳозирча келиша олмаган ягона давлат — Россия… Назаримда, биз аллақачон тўрт марта битим тузгандик, энди эса уни тузиш ҳақида гапиришда давом этмоқдамиз.

Мен [Путин] билан кўп гаплашаман, гўшакни қўяман ва „Бу яхши телефон суҳбати бўлди“, дейман. Кейин эса Киев ёки бошқа бир шаҳарга ракеталар учиришади. Бу уч-тўрт марта содир бўлганда, сиз [Путин билан] бу суҳбатлар ҳеч қандай маънога эга эмаслигини тушунасиз.

Мен уйга келиб, биринчи хонимга шундай дейман: «Бугун мен Владимир билан гаплашдим. Ажойиб суҳбат қурдик. У эса ҳозиргина навбатдаги шаҳарга ҳужум қилинганини айтади», деган Трамп.

АҚШ президенти шунингдек, Украинага миллиардлаб долларлик ҳарбий техника тақдим этилишини маълум қилди: Вашингтон «энг юқори сифатли қуролларни ишлаб чиқариш» ва уларни НАТОга юборишни режалаштирмоқда, кейин эса алянс уларни «керакли жой»га юборади.

Reuters агентлиги ёзишича, бу ҳарбий жўнатмалар ракета тизимлари ва Patriot батареяларини ўз ичига олади.

«Бу батареяларнинг тўлиқ тўплами», – деди Трамп ундан айнан Patriot ракеталарини етказиб берасизми, деб сўрашганида.

У бошқа давлатлар томонидан буюртма қилинган 17 та Patriot батареясининг бир қисми ёки барчаси Украинага «жуда тез фурсатларда» жўнатилиши мумкинлигини таъкидлаган.

Трампнинг сабри тугадими?

Бироқ, таҳлилчилар фикрича, Трамп томонидан ажратилган 50 кун жуда узоқ муддат бўлиб, Кремлга манёвр қилиш учун жуда катта имконият беради.

Бундан ташқари, шу пайтгача Путинга ултиматумлар ҳеч қандай натижа бермаган.

«Бир қарашда Оқ уйнинг бугунги баёнотлари Украинани ниҳоятда умидлантиради. Киев ваъда қилинган мудофаа қуроллари унинг ҳудудида пайдо бўлганини кўрганда янада руҳланади, – деб ёзади BBC нинг хавфсизлик масалалари бўйича мухбири Фрэнк Гарднер. – Аммо Россия президенти Трампнинг ўт очишни тўхтатиш тўғрисидаги 50 кунлик ултиматумига келсак, биз буни аллақачон бошдан кечирганмиз ва катта умидлар президентлар Трамп ва Путин томонидан биргаликда йўққа чиқарилган».

У, шунингдек, май ойида Европанинг тўртта энг йирик давлати – Франция, Германия, Буюк Британия ва Полша раҳбарлари Киевда бўлиб, Москвага ўт очишни тўхтатиш, акс ҳолда қаттиқ санкциялар қўллаш бўйича ултиматум қўйганини эслатди.

Ўшанда Владимир Путин бунга жавобан Истанбулда Украина билан «тўғридан тўғри музокаралар» ўтказишни таклиф қилганди, Трамп эса амалда Украина президентига Туркияга келишни буюрганди. Зеленский Туркияга келди, Путин келмади, Трамп эса индамади.

Бу сафар ҳаммаси бошқача бўлиши мумкин, деб ҳисоблайди Гарднер, чунки Доналд Трамп ҳеч бўлмаганда омма олдида Россия етакчисидан норозилигини билдирмоқда.

«Аммо 50 кун Кремлга манёвр қилиш учун етарлича кенглик, таҳдидли санкцияларга қарши чоралар тайёрлаш учун вақт беради. Ҳозирги ҳарбий ҳаракатлар суръатида 50 кун ичида Россия назарий жиҳатдан тунги бомбардимонлар пайтида Украинага 25 мингтагача дрон ва ракеталар учириши мумкин», – дея фикр юритади Гарднер.

BBC’нинг Шимолий Америка бўйича мухбири Энтони Зуркер ўз шарҳида Оқ уйнинг ташқи сиёсатидаги кескин бурилишга эътибор қаратади.

Зуркернинг фикрича, бунга Трампнинг шунчаки сабр косаси тўлгани сабаб бўлган. Апрел ойидаёқ АҚШ президенти Владимир Путин Украинадаги урушни тўхтатишдан, жумладан, тинч аҳоли объектларини бомбардимон қилишни давом эттиришдан чин дилдан манфаатдорми, деган саволни бера бошлаган эди.

«Менимча, у урушни тўхтатишни истамаётганга ўхшайди, у шунчаки мени манипуляция қиляпти», деб ёзганди Трамп ўшанда Truth Social ижтимоий тармоғида.

Энди Трамп нафақат қурол ваъда қилмоқда, балки Россиянинг ўзига ҳам, Москва билан бизнес олиб бораётганларга ҳам божлар билан таҳдид қилмоқда.

Ва, афтидан, бундай бурилиш АҚШнинг барча сиёсий кучларига маъқул.

Сенатнинг Халқаро муносабатлар қўмитаси раҳбариятига кирувчи демократ сенатор Жин Шаҳин душанба куни «президент ниҳоят Украина масаласида ўзига келаётгани» ҳақида гапирди.

«Бу баёнот [қурол-яроғ етказиб бериш тўғрисида] НАТО Путиннинг Украинага қарши босқинчилик уруши ва унинг иттифоқимизга путур етказишга уринишлари қаршисида ортга чекинмаслигини кўрсатувчи кучли сигналдир», – деди у.

Трамп янги санкцияларни қандай ваколатлар асосида жорий этмоқчи экани ҳақидаги саволга аниқ жавоб бермаган бўлса-да, Конгресс Россияни муросасизлик учун жазолашнинг янги усулларини тақдим этадиган янги қонун қабул қилишга тайёр кўринади, дейди Вашингтондан Энтони Зуркер.

«Россияга нисбатан бу қадам президент иродасининг мустаҳкамлиги учун янги синов бўлади ва бир вақтнинг ўзида унинг „Биринчи навбатда Америка“ шиорига эргашувчиларнинг лояллигини текширади», – деб ёзади Зуркер.

Иттифоқчилар реакцияси

НАТО бош котиби Марк Рютте бу қарорни «чинакамига катта воқеа» деб атади. Унинг сўзларига кўра, бу Украина ҳаво ҳужумидан мудофаа, ракеталар ва ўқ-дорилар учун «ҳақиқатан ҳам катта миқдордаги ҳарбий техника» олиши мумкинлигини англатади.

«Агар мен Владимир Путиннинг ўрнида бўлганимда ва яқин 50 кун ичида нима режалаштирилаётганини эшитганимда, Украина билан музокаралар столига ўтириш кераклиги ҳақида ўйлаган бўлардим», – деди Рютте.

У Трамп Украинага Россияга қарши мудофаа қобилиятини сақлаб қолиш имконини берадиган қарор қабул қилгани ва бунинг учун европаликлар тўлашини қўшимча қилган. АҚШ президенти эса бунга жавобан бу «мутлақо мантиқий» эканини айтди.

BBC дипломатик мухбири Пол Адамс Трамп президентлик лавозимига қайтганидан кейин биринчи марта Киевга Американинг янги қуролларини тақдим этишига урғу қаратди.

«Бир неча ой давом этган оғриқли музокаралардан кейин АҚШ НАТОнинг бошқа аъзоларига қурол сотадиган, улар эса кейин уни Киевга берадиган бўлди. Украина қурол олади. АҚШ бундан фойда кўради. Ҳамма мамнун», – деб ёзади Адамс.

Европа Иттифоқи ташқи сиёсат идораси раҳбари Кая Каллас АҚШ президентининг Россияга нисбатан қатъийроқ позициясини олқишлади, бироқ 50 кунлик ултиматум «жуда узоқ» эканини айтди.

«Президент Трампнинг Россияга нисбатан қатъий позицияда экани жуда ижобий. Бошқа томондан, улар ҳар куни бегуноҳ фуқароларни ўлдираётганини ҳисобга олсак, 50 кун жуда узоқ муддат», – деди Каллас хоним журналистларга.

Украинага ваъда қилинган Patriot тизимлари

Сўнгги ойларда Украина Ғарб иттифоқчиларидан ўз шаҳарларини ҳаво ҳужумларидан ҳимоя қилиш учун кўпроқ Американинг Patriot ҳаво мудофаа тизимларини тақдим этишни сўрамоқда (бундай мажмуалар бошқа тизимлардан фарқли ўлароқ, баллистик ракеталарни ҳам тутиб қолишга қодир).

Трамп қўшимча Patriot тизимларини топишга уриниб кўришини бир неча бор айтган, бироқ буни амалга ошириш осон эмаслиги, чунки уларга талаб жуда катта эканини таъкидлаган.

Украинага Америка қуролларини етказиб бериш учун европалик иттифоқчилар пул тўлаши схемасини Украина президенти Володимир Зеленский июн ойида НАТО саммитида таклиф қилганди.

Римдаги саммит чоғида Германия канцлери Фридрих Мерц Берлин АҚШдан Patriot комплексларини сотиб олишга ва уларни Украинага етказиб беришга тайёрлигини айтди ва ўтган ҳафта Трампдан буни сўраганини билдирди. «Америкаликларнинг ўзларига баъзилари керак, лекин уларда кўп... Ҳозирча етказиб бериш амалга оширилиши ёки йўқлиги ҳал қилинмаган», – деди у.

Ўтган ҳафта бу ҳақда Доналд Трампнинг ўзи ҳам гапирди.

«Биз уларга жуда муҳтож бўлган „Патриотлар“ни юборамиз, чунки Путин кўпчиликни ҳайратда қолдирди. У силлиқ гапиради, кейин кечқурун ҳаммани бомбардимон қила бошлайди. Аммо бу ерда кичик муаммо бор: бу менга ёқмаяпти», – деди Трамп якшанба куни журналистларга.

Кремл Трампнинг АҚШ Киевга қўшимча қурол-яроғ юбориши ҳақидаги баёнотига изоҳ бериб, Украинага қурол-яроғ етказиб бериш «давом этгани ва давом этаётгани»дан келиб чиқишини айтди.

Россия президенти матбуот котиби Дмитрий Песков Вашингтон томонидан «қимматга тушиш ва ҳоказолар ҳақида кўп гапирилгани», аммо қурол-яроғ ва ўқ-дорилар жўнатилиши тўхтамаётганини таъкидлаган.