Терговдаги қийноқлар, арзонлашган доллар ва АҚШдаги ўзбек лоббиси — ҳафта дайжести

Расмий курс 7 ойлик минимумгача қулади: доллар нега арзонлашяпти? Тошкентда ички ишлар ходимлари қийноқ қўллади: эркакнинг жинсий аъзоси куйдирилгани айтилмоқда. Ню Йорк мэри билан “отамлашган” ўзбек тадбиркори: у аввал ФТБ, кейин суриштирувчи журналистлар назарига тушди. АЭСга тааллуқли қонун қабул қилиняпти: ядровий фалокат юз берган тақдирда, халққа товон тўланади. Kun.uz'да – ҳафта дайжести.

Сўмнинг қадри ошди

Бу ҳафта ўзбекистонликлар валюта бозори учун ноёб воқеага гувоҳ бўлди: долларнинг сўмга нисбатан расмий курси ярим йил олдинги даражагача тушиб кетди. Пайшанба кунги савдолардан кейин Марказий банк 1 АҚШ долларининг қийматини 12 768 сўм деб белгилади. Бу – ўтган йилнинг 4 октябридан кейинги давр учун минимум кўрсаткич. Натижада, банклардан доллар харид қилиш курси 12 830 сўмгача пасайди.

Сўмнинг бундай мустаҳкамланиши бир нечта омиллар билан боғлиқ бўлиши мумкин. Иқтисодчи Миркомил Холбоевга кўра, АҚШ президенти Доналд Трампнинг сиёсати таъсирида, йил бошидан бери доллар индекси, яъни Америка валютасининг бошқа олтита асосий валютага нисбатан қиймати 9 фоиздан кўпроққа пасайди. Олтин нархлари рекорд даражада кўтарилгани эса Ўзбекистоннинг валюта тушумларини анчагина оширган. Олтинсиз экспорт ҳажми ҳам ўсган, натижада сўнгги уч ойдан бери Ўзбекистон ташқи савдосида профицит кузатиляпти. Боз устига, биринчи чоракда хориждан пул ўтказмалари ҳажми 32 фоизга ўсган. Бу омиллар валюта бозоридаги талаб ва таклиф тарозисида таклиф палласининг оғирлигини таъминлаяпти.

Валюта таклифини оширган омиллардан бири ташқи қарзлар бўлиши ҳам мумкин. Молия вазирлиги шу ҳафта очиқлаган маълумотга кўра, биринчи чоракда давлат ташқи қарзи 1 млрд 831 млн долларга кўпайган. Таққослаш учун, ўтган йили 1-чоракдаги ўсиш атиги 175 млн доллар бўлганди. Жорий йил 1 апрел ҳолатига, давлат қарзи 42,4 млрд доллар, шундан ташқи қарз 35,5 млрд долларга етган. Давлат қарзи бир йил ичида 20 фоизга ошган. Қарзларнинг салкам ярми бюджет дефицитини ёпиш учун ишлатилган.

Тошкентда қийноқ қўллаган уч нафар ИИБ ходими қамалди

Ўзбекистонда ички ишлар ходимининг қонуний талабини бажармаганлик учун жарима миқдори оширилади. Бу ҳақдаги қонунни депутатлар жонли эфирдан ташқарида муҳокама қилиб, ими-жимида ўтказиб юборгани маълум бўлди. Чоршанба куни Сенат маъқуллаган қонунга кўра, ички ишлар ва миллий гвардия ходимларининг қонуний талабларини бажармаганлик учун жарима миқдори БҲМнинг 1 бараваридан 5–12 бараваригача оширилади. Бу ошириш ички ишлар ходимларининг қонуний талабларига бўйсунмаслик ҳолатлари охирги 4 йилда 1,5 баробарга ошгани билан изоҳланди.

Ҳафта давомида ички ишлар ходимлари билан боғлиқ бошқа бир хабар эса изоҳсиз қолди. Kun.uz'нинг аниқлашича, Тошкент шаҳрининг Янгиҳаёт туманида ишлаган уч нафар ички ишлар ходими 4 нафар гумондор шахсга нисбатан қийноқ ишлатган. Суд ҳужжатига кўра, Фарҳод Қораев исмли “опер” қийноқ пайтида “зажигалка” ёқиб, гумондор эркакнинг жинсий аъзосига олиб борган ва бу аъзосини куйдириш билан таҳдид қилган. Бошқа бир жабрланувчи эса кўнмагани учун унинг жинсий аъзосини “зажигалка” билан куйдиришганини айтган.

Учинчи жабрланувчи Қораевнинг ҳаракатларини шундай тасвирлайди: “У қўлларимни тепага қаратиб қўйиб, бошимга қора пакет кийдирди, пакетнинг тагини скотч билан ўраб ташлади. Нафасимни сиқиб, танамга электрошокер билан жароҳат етказди. Пакет бурнимга ёпишиб, нафасим қайтиб кета бошлади. Қовурғаларимга кучли зарбалар берди. Нафасим сиқилиб, ўлиб қоламан деб ўйладим. Фарҳод Қораевнинг қийноқларига бардош бера олмасдан: “Ҳаммасини бўйнимга оламан, фақат қийнаманглар” дедим. Агар шунақа демасам, Фарҳод Қораев мени ўлдириб қўйган бўларди”.

Фарҳод Қораев суддаги кўрсатмасида қийноқ ишлатганини рад этиб, фуқаролар ўз ихтиёри билан тушунтириб хати ёзиб берганини айтган. Чилонзор туман суди 16 май кунги ҳукми билан, тезкор ходим Фарҳод Қораев ва ППХ инспектори Каримжон Мирзабоевни 5 йил-у 1 ой муддатга, яна бир собиқ ППХ ходими Баҳром Шоназаровни 11 йил муддатга озодликдан маҳрум қилди.

Ню Йорк мэри ва ўзбек тадбиркори кейси

Коррупция, қонунларга амал қилмаслик ва матбуотнинг эркин эмаслиги. Расмийларга кўра, Ўзбекистоннинг айрим халқаро рейтинглардаги ўрни пасайгани мана шу учта муаммо билан боғлиқ. Бу ҳақда пайшанба куни Сенат ялпи мажлисида маълум қилинди. Мажлисда коррупция ва сўз эркинлиги борасидаги вазият қисман тан олинган бўлса-да, асосий урғу ютуқларга қаратилди. Ўзбекистоннинг устувор халқаро рейтинг ва индекслардаги ўрни яхшиланиши тўғрисидаги миллий маърузага кўра, 2024 йилда 20 та устувор халқаро рейтинг ва индекслардан 10 тасида Ўзбекистоннинг кўрсаткичлари яхшиланган. Нечтасида ёмонлашгани эса айтилмади.

Ҳафтанинг бошқа бир қизиқ янгилиги ҳам Ўзбекистоннинг хориждаги репутацияси билан боғлиқ. Америка нашрлари расмий Тошкентнинг халқаро имижини яхшилаш учун ҳаракат қилган Бруклиндаги ўзбек лоббисти ҳақида ёзмоқда. Маълум бўлишича, Ню Йоркда кўчмас мулк бизнеси билан шуғулланувчи тадбиркор Толиб Мансуров шаҳар мэри Эрик Адамсга қарши очилган жиноят иши фигурантларидан бирига айланган.

Терговда аниқланишича, Толиб Мансуров Ню Йорк шаҳри ҳокимлиги учун 2021 ва 2025 йилги сайловлардан олдин Эрик Адамс номзоди учун бир неча ўн минг доллар хайрия қилган. Прокурорларнинг даъвосига кўра, бу хайриялар Ню Йорк мэрининг обрўсидан фойдаланиб, Ўзбекистон ҳукумати ҳақида АҚШда шаклланган салбий қарашларни юмшатиш воситаси бўлган. Хусусан, Мансуров Адамс учун хайрия тўплаётган пайтда, БМТдаги Ўзбекистон делегацияси аъзоларидан бирига тегишли телефон рақами билан 292 марта боғланган. Адамснинг вакили эса Мансуровга 55 марта қўнғироқ қилган.

Бундан ташқари, бизнесменнинг қурилишларидан бирида муаммо юзага келганида, у ҳоким билан алоқага чиққани, шундан кейин унинг қурилиш лойиҳасига қўйилган чекловлар олиб ташлангани айтиляпти. Эътиборлиси, атиги бир неча ўн минг долларлик хайриялар ҳақида гап кетаётган бўлса-да, Толиб Мансуровдан бу пулларни триллион долларлик иқтисодиётга эга Ню Йорк шаҳри ҳокимининг шахсан ўзи сўраган. Ҳоким бир марта ўзбек тадбиркорига Signal иловаси орқали: “Менга катта ёрдам керак” деб ёзган бўлса, бошқа сафар: “Сиз доим менинг энг кучли одамим бўлгансиз” дея таъкидлаган.

Толиб Мансуров – ҳам АҚШ, ҳам Ўзбекистон фуқаролигига эга; олий таълимни Россиянинг Омск шаҳрида олган. У сўроқ пайтида Ню Йорк ҳокими учун хайриялар ташкил қилганини тасдиқлаган, лекин бошқа бир айблов – пул ювишга оид даъволарни рад этган. Бу даъволар унинг офшор зонадаги компания билан алоқаларига оид. Суриштирувчи журналистлар халқаро концорциумига кўра, Мансуров бошқарадиган Ню Йоркдаги кўчмас мулк бизнесининг 51 фоизига Кипрда рўйхатга олинган Saltamo номли фирма эгалик қилади. Журналистлар айрим ҳужжатлар асосида бу компания ўзбекистонлик тадбиркор Бахтиёр Фозиловга алоқадор бўлиши мумкин деган тахминни илгари сурган. Мансуровнинг ўзи ва Фозиловнинг матбуот хизмати бу алоқаларни рад этган. Шу билан бирга, “Бахтиёр Фозилов Saltamo'нинг бенефициар эгасими?” деган саволга унинг матбуот хизмати жавоб бермаган.

АЭС қурилишига ҳуқуқий база тайёрланмоқда

Жиззахда қурилаётган АЭСда худо кўрсатмасин бирор кор-ҳол рўй берадиган бўлса, давлат етказилган ядровий зарар учун халққа товон тўлаши керак бўлади. Ўзбекистон ҳукумати ўзи учун ана шундай мажбурият олишга қарор қилди. Сешанба куни депутатлар “Ядровий зарар учун фуқаролик жавобгарлиги тўғрисидаги Вена конвенциясига Ўзбекистон Республикасининг қўшилиши ҳақида”ги қонунни қабул қилиб, Сенатга юборди.

Бу конвенцияда фуқаролик ядро объектларидаги ҳодисалар оқибатида етказилган зарар учун жавобгарлик режими, зарарни қоплаш тартиби, муддатлари ва тамойиллари белгиланган. Қонунчилик палатасига кўра, бу халқаро ҳужжатга қўшилиш – зарарни қоплашнинг халқаро тан олинган ҳуқуқий механизмларини таъминлаб, жабрланувчиларни ҳимоя қилишни кучайтиради. Бундан ташқари, ҳужжат ядровий қурилмаларни бошқарувчи операторнинг аниқ жавобгарлиги ва мажбуриятларини белгилайди. Юзага келиши мумкин бўлган зарарларни қоплаш учун ишончли молиявий кафолатларни яратади.

Ўзбекистон бу конвенциядан ташқари, яна учта: “Ядро хавфсизлиги тўғрисида”ги, “Ядро авариялари ёки радиациявий авария ҳолатларида ёрдам кўрсатиш тўғрисида”ги ва “Ядровий авария ҳақида тезкор хабар бериш тўғрисида”ги конвенцияларга ҳам қўшилишни режалаштирган. Амалиётда бу қонунларга ҳеч қачон эҳтиёж туғилмайди, деб умид қилиб қоламиз.

Бу ҳафта яна нималар рўй берди?

Ўзбекистон ва Италия стратегик шериклик муносабатларини мустаҳкамлашини эълон қилди. Бу ҳақдаги декларация Италия бош вазири Жоржа Мелонининг Самарқандга ташрифи вақтида имзоланди. Томонлар Европа бозорларига кириб боришда ўзбек бизнеси учун техник кўмак дастурларини кенгайтиришга келишиб олди. Ўзбекистонда Тушия университетининг филиали ташкил этилади. Самарқанддаги кўчалардан бирига Рим шаҳри номи берилди. Эртаси куни Остона шаҳрида бўлиб ўтган биринчи “Марказий Осиё – Италия” саммитида эса томонлар хавфсизлик ва иқтисодий масалалаларда ҳамкорликни кучайтириши маълум қилинди.

YouTube монетизацияси ёқилмагани ҳисобига Ўзбекистон йилига 50 млн долларгача маблағ йўқотяпти. Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази изланиш олиб бориб, шундай хулосага келди. Тадқиқотга кўра, мамлакатимизда обуначилари сони 10 мингдан ошадиган 6 мингта видеоблогер бор. Агар YouTube уларга ҳар мингта кўриш учун энг минимал ҳисобларда 8 центдан 1,4 долларгача тўлаганида эди, жами даромад 29 млн доллардан 50 млн долларгача оралиқда бўларди. Марказ монетизацияни ёқиш учун тўсиқлардан бири сифатида шахсга доир маълумотлар тўғрисидаги ўша машҳур қонунни келтириб ўтган.

Ўзбекистонда дрон учириш бўйича федерация тузилиши мумкин. Бу ҳақда Тошкентда бўлиб ўтган мудофаа соҳасида инновацион технологиялар фестивалида ДХХ раиси Баҳодир Қурбонов маълум қилди. Қурбонов фестивал доирасида дронлар пойгасини ўтказаётган ёшларни кузатгач, ҳарбий тузилмалар қошида дрон учириш бўйича тўгараклар очиш топшириғини берди. Бу тўгараклар келгусида федерация учун база бўлади, деди ДХХ раиси.

Келаси ҳафта тарихда илк марта футбол бўйича миллий жамоамиз жаҳон чемпионатига йўлланма олиши мумкин. 5 июн, пайшанба куни Абу Дабида БААга қарши бўлиб ўтадиган ўйинда дуранг натижа ҳам бизни муддатидан олдин, тўғридан тўғри жаҳон чемпионатига олиб чиқади. Акс ҳолда, масала ечими 10 июн куни Қатар билан Тошкентдаги ўйинга қолиб кетади. Хабарларга қараганда, Абу Дабидаги ўйинга бир неча кун қолганда, БААда яшаш гувоҳномасига эгалиги учун стадиондаги мезбон мухлислар секторидан жой ола олган ватандошларнинг чипталари бекор қилинган. Қайд этиш керак, резидент бўлишига қарамай, фуқаролиги асосида чипта олишни чеклаш халқаро тажрибада нормал ҳолат деб баҳоланмайди. Масалан, Германия Туркияни ўз майдонида қабул қилганида, Германияда қонуний яшаш ҳуқуқини олган туркларнинг ҳам бемалол мезбонлар учун ажратилган секторлардан жой олганини кўп кузатганмиз.

Муаллиф – Комрон Чегабоев
Бошловчи – Умаршоҳ Сайдалиев
Тасвирчи – Шоҳрузбек Абдурайимов