Трамп тарифларининг илк куни: инвесторлар доллар ва АҚШ облигацияларидан воз кечди, Хитой тарифларни 84 фоизга оширди

Flexport глобал логистика компанияси президенти Санне Мандерс сўзларига кўра, янги тарифлар кучга киргунга қадар кемаларга юкланмаган товарларга ҳам бу тарифлар тааллуқли бўлади, яъни АҚШ сари кетаётган кўплаб товарларга аввалги қоидалар бўйича тарифланади. Аммо, Трамп аввалроқ кичикроқ тарифларни ҳам жорий қилган ва улар аллақачон кучга кирган.

Фонд бозорларида «Американи сотиш бошланди»

Янги тарифлар фонд бозорларини қулатди. Европа акциялари савдо урушидан кейин муқаррар юз берадиган иқтисодий зарар кутилмаларига тушиб қолди, бу ҳатто облигациялар бозорига ҳам тарқалди.

Умумевропа STOXX 600 индекси эрталаб 2,5 фоизга тушиб, олдинги кундаги барча муваффақиятларни йўққа чиқарди.

Жаҳон савдосидаги ўзгаришларга сезгир бўлган Германиянинг DAX индекси 4 фоизга тушиб кетди ва Германия молия вазири Йорг Кукис мамлакат янги иқтисодий турғунликка юз тутиши мумкинлигини айтди.

Британиянинг FTSE индекси 3,3 фоизга, Франциянинг Cac 40 индекси 4 фоизга камайди.

Энергетика компаниялари акциялари нархи 3,8 фоизга пасайди, чунки нефть нархи тўрт йил ичида энг паст даражага тушиб кетди. Тоғ-кон компаниялари акциялари нархи 4 фоизга камайди. Йирик банкларнинг акциялари нархи тушди, трейдерлар келаси ҳафта Европа Марказий банки томонидан фоиз ставкаси пасайтирилишини кутмоқда.

Республикачилар партиясининг кечки зиёфатида нутқ сўзлаган Трамп барча фармацевтика импортига «катта» божлар жорий этиш режаларини айтганидан кейин Европадаги фармацевтика компаниялари акциялари нархи тушиб кетди.

Илгари дори-дармонларга тарифлар киритилмаган. Трамп фармацевтика импорти учун солиқларни қачон ва қанчага оширишни режалаштирганини айтмади, аммо тилга олишнинг ўзи кифоя эди: Британиянинг AstraZeneca ва GSK дори ишлаб чиқарувчилари акциялари нархи 4 фоизга, Европанинг энг қиммат Novo Nordisk компанияси (Ozempic ва Wegovy вазн йўқотадиган дори воситалари ишлаб чиқарувчиси) акциялари нархи 5 фоизга тушиб кетди. Франциянинг Sanofi фармацевтика гуруҳи ва Германиянинг Sartorius биотехнология компанияси акциялари ҳам шунча йўқотди.

Шу билан бирга, инвесторлар «Американи сотишни бошлади» - одатда хавфсиз актив ҳисобланадиган АҚШ давлат облигацияларидан воз кечди ва жамғармаларни бошқа активларга ўтказди.

Инвесторлар олтин, Швейцария франки ва япон иенасини афзал кўрмоқда, бу икки валюта анча паст фоиз ставкалари билан қўллаб-қувватланади, яъни улар арзон қарз воситаси ҳисобланади.

Вазият пандемия бошланишини эслатади, шунда инвесторлар Америка бондларини фаол сотган эди. Уларнинг даромадлилиги 2013 йилдан бери мислсиз даражага етди - 30 йиллик облигациялар учун 4,8 фоиз. Бошқача қилиб айтганда, уларга харидор топиш учун келажакда мисли кўрилмаган фойда ваъда қилмоқда. Таҳлилчилар ҳозир 759 миллиард долларлик АҚШ давлат облигацияларига эга Хитой нима қилишини қизиқиш билан кузатмоқда.

Осиёда ҳам вазият худди шундай. Япониянинг Nikkei биржаси индекси 3 фоизга тушди, Ҳонгконгнинг Hang Seng индекси эса тахминан шунча йўқотди. Тайваннинг Taiex индекси бирданига 6,2 фоизга камайди.

Хитой ва бошқа мамлакатлар тарифларга қандай жавоб бермоқда

Хитой импортининг аксарият қисмига ҳозир мислсиз 104 фоиз бож жорий қилинган. Ўтган йили АҚШ ва Хитой ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми қарийб 585 миллиард долларни ташкил қилган. Аммо АҚШ Хитойдан 440 миллиард долларлик товар импорт қилган, Хитой эса 145 миллиард долларлик.

Хитой таслим бўлмоқчи эмас ва АҚШ божларига қарши янги чораларни тайёрламоқда. Пекин «охиригача курашишини» айтди ва Америка товарларига 34 фоизлик жавоб тарифларини жорий қилди. 9 апрель куни эса Хитой Молия вазирлиги Қўшма Штатлардан импорт қилинадиган барча товарларга қўшимча 84 фоизлик тарифларни эълон қилди. Улар 10 апрелдан кучга киради.

Пекин АҚШ савдо тақчиллиги ва «саноатнинг етарлича рақобатбардош эмаслиги» каби муаммоларни тарифлар орқали ҳал қила олмаслиги ҳақида баёнот берди.

Шу билан бирга, Хитой иккитомонлама савдо муносабатларини ҳар доим «ўзаро манфаатли» деб ҳисоблаганини, савдо шериклари ўртасида тортишувларнинг мавжудлиги табиий эканлигини ва қарама-қаршиликларни ҳал қилиш учун Вашингтон билан мулоқотга тайёрлигини билдирди.

«Савдо урушида ғолиблар йўқ», — дейилади Хитой Савдо вазирлиги баёнотида. «Хитой буни хоҳламайди, аммо ҳукумат Хитой халқининг қонуний ҳуқуқлари ва манфаатлари бузилишига ёки тортиб олинишига ҳеч қачон йўл қўймайди».

Хитойдан Қўшма Штатларга импорт қилинадиган маҳсулотларнинг асосий улуши смартфонлар, компьютерлар, литий-ионли батареялар, ҳар хил турдаги ўйинчоқлар ва ўйин консолларидир. Бироқ, икки давлат ўртасидаги савдо бу билан чекланмайди: хитойликлар америкаликларга майда шуруплардан тортиб сув қайнатадиган қозонларгача сотади.

Кўпгина экспертлар дунёнинг икки йирик иқтисодиёти ўртасида авж олган савдо уруши тезда боши берк кўчага кириб қолишини тахмин қилмоқда. Улар Трампнинг Америка бозори шу қадар даромадлики, бошқа давлатлар унга кириши учун ҳар қандай тариф юкига чидаши керак, деган ишончига шубҳа билан қарайди.

Хитойга таслим бўлмаслик бошқа мамлакатларга қараганда анча осон: Америка бозори Хитой ялпи ички маҳсулотининг атиги 2 фоизини ташкил қилади ва у таяниши мумкин бўлган улкан ички бозорга эга, деб таъкидлайди иқтисодчилар. Бошқа мамлакатларда хавфсизлик чегараси анча кичикроқ.

Трампнинг тарифларидан Жануби-Шарқий Осиёнинг баъзи давлатлари катта зарар кўрди, жумладан, Ветнам (товарларига 46 фоизлик бож жорий қилинди) ва Камбоджа (49 фоиз).

Ветнамда Американинг Gap чакана компанияси кийимларининг қарийб 21 фоизи, Nike кроссовкаларининг қарийб ярми ва Adidas кроссовкаларининг 39 фоизи ишлаб чиқарилади. Samsung ҳам мамлакатда сезиларли қувватларга эга.

Маҳсулотларига 20 фоизлик бож қўйилган Европа Иттифоқи ҳашаматли яхталар ва мотоцикллардан тортиб апельсин шарбати ва соя ёғигача бўлган бир қатор Америка товарлари учун жавоб божларини муҳокама қилмоқда. Улар босқичма-босқич жорий этилади ва президент Трамп томонидан март ойида жорий этилган Европа пўлат ва алюминий импортига дастлабки 25 фоизлик божга жавобдир.

9 апрель куни кучга кирган тарифларга жавобан, Европа Иттифоқига аъзо давлатлар АҚШ товарларига янги тарифлар жорий этиш учун овоз берди. Улар 15 апрелдан кучга киради.

«ЕИ АҚШ божларини асоссиз ва зарарли деб ҳисоблайди, бу ҳар икки томон учун ҳам, жаҳон иқтисодиётига ҳам иқтисодий зарар етказади», дейилади Европа комиссияси баёнотида. «Европа Иттифоқи АҚШ билан мувозанатли ва ўзаро манфаатли музокаралар йўли билан ечим топишни афзал кўришини билдирди».

Музокаралар: Трамп бошқа давлатлар ўзининг «орқасини ўпаётганини» айтди

Кўпгина давлатлар Трамп билан тарифларни камайтириш бўйича келишувга эришишга умид қилмоқда.

«Энг ёмон қоидабузарлар» рўйхатига киритилмаган ва 10 фоизлик бож билан «қутулиб қолган» Британия ҳали ҳам Вашингтон билан келишувга эришишга умид қилмоқда. Бу ҳақда Британия сиёсатчилари мунтазам равишда хабар беряпти, масалан, Маданият вазири Лиза Нэнди Британия АҚШ билан келишувга эриша олишига ишончи комил эканлигини айтди.

Жанубий Корея савдо вазири Вашингтонга борди ва бож келишуви бўйича музокаралар олиб бормоқда. Сеул Хитойдан ўрнак олишни ва Америка билан савдо урушига киришишни истамаяпти. Бунинг ўрнига, у АҚШ иқтисодиётига кўпроқ сармоя киритиш ва кўпроқ товар сотиб олишни ваъда бериб, Трампни тарифларни пасайтиришга кўндиришга умид қилмоқда.

Япония, Ветнам, Камбоджа ва Тайван ҳам Трамп билан келишувга эришишга умид қилмоқда.

Америка президенти ҳам қарама-қаршилик ҳатто Хитой билан ҳам фойдали битимлар тузиш билан якунланишига умид қилмоқда. Унинг сўзларига кўра, Пекин «келишувга эришмоқчи... шунчаки улар музокарани қандай бошлашни билмаяпти».

«Сизларга айтаман, бу давлатлар бизга қўнғироқ қилиб, орқамни ўпяпти», деди у 8 апрель куни Республикачилар партиясининг кечки зиёфатида. «Улар битим тузиш учун ўлишга ҳам тайёр».

Баъзи иқтисодчилар бу оптимизмга қўшилмайди.

«Хитойнинг ўта жиддий жавоб чоралари бу босқичда кутилган эди», деди Oxford Economics компанияси етакчи иқтисодчиси Луиза Лоо. Унинг фикрича, Трамп биринчи бўлиб таслим бўлади.

«Энг ёмон сценарий - агар икки мамлакат ўртасидаги савдо оқимлари бутунлай тўхтаб қолса. Бунда Хитой ЯИМ 3 фоизини йўқотади», деди Лоо. «Бу йил Хитойда буни тўлиқ қоплаш учун молиявий маблағ етарли бўлмаслиги мумкин, аммо узоқ муддатда Хитой товарлари бошқа ривожланаётган бозорларга кириб боради, бу эса таъсирни юмшатишга ёрдам беради».