Европа билан шериклик, бекор қилинган хусусийлаштириш ва Leapmotor'га тақиқ — ҳафта дайжести

Минтақа учун тарихий ҳафта: оғриқли чегара масалаларини ҳал қилиб олган Марказий Осиё Евроиттифоқ билан стратегик шерикка айланди. Йирик хусусийлаштириш битимларидан бири бекор қилинди: катта зарарга кириб кетган “Кварц” заводини давлат қайтариб олди. Пискент ҳангомалари давом этади: “хавфли машина”га чиқарилган Leapmotor'ни хитойликлар келиб текширади. Ҳафтанинг муҳим воқеаларидан қисқача шарҳлар – Kun.uz дайжестида.

Фарғона водийсидаги чегаралар келишиб олинди

Марказий Осиёдаги чегара низоларига ваниҳоят давлатлар даражасида расман барҳам берилди. 13 март куни Қирғизистон ва Тожикистон ўртасида чегара шартномаси имзоланган бўлса, 31 март куни Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон давлат чегараларининг туташ нуқтаси тўғрисидаги шартномага имзо чекилди.

Душанба куни Тожикистоннинг Хўжанд шаҳрида ўтган учрашувда уч мамлакат раҳбарлари чегара битимидан ташқари, “Абадий дўстлик тўғрисида”ги декларацияни ҳам имзолади. Яхши қўшничилик, ишонч ва стратегик шерикликнинг рамзи сифатида, ўзаро чегараларнинг туташган нуқтасида қурилган “Дўстлик” стеласи очилди.

Барча томонлар бу келишувларнинг тарихий аҳамиятини бир овоздан эътироф этяпти, кўплаб давлатлар ва ташкилотлар олқишлаяпти. Айни пайтда, қатор экспертлар айрим аҳоли вакиллари томонидан оғриқли қабул қилиниши мумкин бўлган чегара келишувларини энди амалиётда, самарали рўёбга чиқариш муҳимлигини айтмоқда.

Умуман, Марказий Осиёда интеграцияга интилишнинг бундан кейинги суръати ҳам сиёсий ирода, иқтисодий ҳамкорлик, сув ресурслари тақсимоти ва ташқи акторларнинг роли каби бир қатор омилларга боғлиқ бўлади. Бу жараёнда, айниқса расмий Тошкентнинг ташқи сиёсатда Марказий Осиёни устувор йўналиш деб кўраётгани ва ҳар йили маслаҳат учрашувлари ўтказиб келинаётгани муҳим аҳамиятга эга. Бундан ташқари, икки томонлама норасмий учрашувлар ҳам бўлиб турибди. Ўтган ҳафта охирида Шавкат Мирзиёев Олмаотага норасмий сафар қилиб, қозоғистонлик ҳамкасби билан “Медеу” тоғ-чанғи мажмуасига борганди. Икки ой олдин эса Қирғизистон президенти галстуксиз суҳбат қуриш учун Амирсойга келганди.

Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи – стратегик шериклар

Марказий Осиёнинг бешта давлати президентлари 2023 йилда илк марта аввал Хитой раиси билан, кейин АҚШ президенти билан битта даврага йиғилган эди. Шундан кейин, бундай йиғилиш навбати Европа Иттифоқига келганди. 4 апрел куни икки минтақа етакчилари биринчи Марказий Осиё – Европа Иттифоқи саммити учун Самарқандга йиғилди.

Саммитда икки минтақа ўзаро ҳамкорликни стратегик шериклик даражасига кўтаргани эълон қилинди. “Ўзгариб бораётган глобал ва минтақавий геосиёсий ландшафтда чуқурроқ ҳамкорликка содиқлигимизни тасдиқлаган ҳолда, биз Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё ўртасидаги муносабатларни стратегик шериклик даражасига кўтаришга қарор қилдик”, дейилади анжуман якунида имзоланган Самарқанд декларациясининг 1-моддасида.

“Бизнинг стратегик шериклигимиз – бир-биримизга яқин бўлиш мажбуриятини англатади... Бу дегани – Европа Иттифоқига ишонсангиз бўлади... Яхшиси ҳали олдинда”, деди Европа Комиссияси президенти Урсула фон дер Ляйен.

У ўз нутқида ҳамкорликнинг тўртта устувор йўналишини санаб ўтди: булар – Ўрта Коридор доирасидаги Транскаспий йўлаги, ўта муҳим фойдали қазилмалар, яшил энергетика, рақамлаштириш, хусусан сунъий йўлдош интернетини ўз ичига олади.

Еврокомиссия раҳбарига кўра, бу тўртта йўналиш учун минтақага жами 12 млрд евро ажратилади. Шунингдек, иттифоқ Европадан Марказий Осиёга юк ташувларини 15 кунгача қисқартириш учун Транскаспий коридорини ривожлантиришга 10 млрд евро ажратган. Бундан ташқари, Европа Тикланиш ва тараққиёт банки 2027 йилгача ўта муҳим минерал ресурслар ва қайта тикланувчи энергия манбалари бўйича 7-8 млрд евролик лойиҳаларни ишлаб чиқиши кутиляпти.

Саммитда Ўзбекистон томонидан қатор таклифлар илгари сурилди. Ўзбекистонда Евроиттифоқ компаниялари учун махсус саноат зонасини ташкил этиш, минтақалараро савдо палатасини очиш, инвестицияларни ҳимоя қилиш ва қўллаб-қувватлаш бўйича кўп томонлама битим тузиш, яшил энергетика ва углерод кредитлари савдоси бўйича ишчи гуруҳ тузиш шулар жумласидан. Шавкат Мирзиёев, шунингдек, марказий осиёлик сайёҳлар учун шенген визаси олишни осонлаштиришни сўради.

Президент ўз сўзида Афғонистон ва Украина можароларига ҳам тўхталди. Унинг сўзларига кўра, европалик сиёсатчилар Афғонистон ҳудудидан келаётган таҳдидларга тўғри баҳо бериши ва амалдаги афғон ҳукумати билан мулоқот ўрнатиши керак. Россия–Украина уруши масаласида эса, Ўзбекистон тинчлик музокаралари бошланганини олқишлаши таъкидланди.

“Олдинда жуда мураккаб ва ечими осон бўлмаган масалалар турганини тушунамиз. Бироқ дипломатик саъй-ҳаракатлар ва сиёсий қарорлар қабул қилишдан бошқа муқобил йўлни кўрмаяпмиз”, деди Шавкат Мирзиёев.

“Кварц” заводи “инвестор”дан қайтариб олинди

Ўзбекистонда ношаффоф тарзда тузилган йирик хусусийлаштириш битимининг бекор қилиниши билан боғлиқ сўнгги йиллардаги биринчи ҳолат рўй берди. Давлат 2 йил олдин сотган “Кварц” заводини ўз ихтиёрига қайтариб олди.

Маълум бўлишича, шиша буюмлар ишлаб чиқарувчи Марказий Осиёдаги энг йирик заводнинг “инвестор”дан қайтариб олиниши феврал ойида рўй берган, Давлат активларини бошқариш агентлиги эса бу ҳақда сукут сақлаб келган. Жамоатчилик корпоратив ахборотлар портали орқали бундан хабар топганидан кейингина агентлик “тилга кирди”. Давлат органининг маълум қилишича, завод икки йил олдин 265 млрд сўмга сотилганида, харидор “Қувасойцемент”га бу пулни 3 йилда бўлиб тўлаш имконияти берилган. Лекин харидор келишилган пулни график асосида тўлолмай қолгач, олди-сотди шартномаси бекор қилинган.

Роппа-роса 2 йил хусусий қўлларда бўлган компаниянинг молиявий аҳволига ҳавас қилиб бўлмайди. Хусусийлаштиришдан олдин фойда кўриб ишлаб келган корхона катта зарарга кириб кетган. Молиявий ҳисоботларига қараганда, “Кварц” 2021 йилни 55 млрд сўм, 2022 йилни 64 млрд сўм соф фойда билан якунлаган. 2023 йил февралидаги хусусийлаштиришдан кейин эса, компания ўша йилни 22 млрд сўм, ўтган 2024 йилни нақ 142 млрд сўм зарар билан якунлаган. Компания номидан ўтган йили камида 8 млн доллар, бу йил эса 60 млрд сўм кредит ҳам олинган.

“Бугунги кунда “Кварц” АЖни молиявий соғломлаштириш бўйича “йўл харитаси” тасдиқланиб, тегишли чора-тадбирлар амалга оширилмоқда”, дейилади Давактив баёнотида. Соғломлаштириш харажатларини “инвестор”нинг ҳам гарданига юклаш масаласи “йўл харитаси”дан ўрин олганми-йўқми, маълум эмас. Ўзи умуман, давлат мулкининг молиявий носоғлом ҳолатга келиб қолишига нега йўл қўйиб берилгани катта савол остида. Масъул давлат амалдорлари ва заводнинг собиқ эгалари ҳаракатларига ҳуқуқий баҳо бериладими-йўқми, буни вақт кўрсатади.

Дарвоқе, собиқ эгалар ҳақида ҳам қисқача тўхталиш лозим. Давлат мулкини имтиёзли шартда олиб, мажбуриятини бажаролмаган “Қувасойцемент” United Cement Group таркибига киради. Кипрдаги офшор фирмаларга бориб тақаладиган бу ҳолдинг “Қизилқумцемент” ва “Бекободцемент” заводлари ҳамда Қирғизистондаги бир нечта корхоналарни ҳам ўз ичига олган. Аввалроқ хориж матбуотида United Cement Group асосчиси декабр ойида БААда қўлга олиниб, Ўзбекистонга экстрадиция қилингани ҳақида хабарлар пайдо бўлганди.

Яна автомобил импорти ҳақида

Пискентдаги автомобил лабораторияси билан боғлиқ хабарлар оқими ҳали-бери тренддан тушадиганга ўхшамайди. Ўтган ҳафталарда импорт машиналарни сертификатлаш учун навбат олиш қийинлашиб кетгани ҳақида гапирилганда, тармоқларда кўпчилик битта саволни ўртага ташлаганди: масъуллар шунча пайтдан бери ривожланган давлатларда чиққан машиналарни текшириб, ақалли бирортасида нуқсон тополдими ўзи? Одамлар бу саволни берганида, мободо “ҳа” деган жавоб бўлиб қолса, муаммо устига муаммо туғилишини ўйламагани аниқ.

“Талабларга биноан”, Техник тартибга солиш агентлиги импорт автомобилларнинг биридан нуқсон топганини эълон қилди. Агентлик ҳузуридаги инспекциянинг маълум қилишича, Leapmotor C16 русумли электромобил текширилганда, машинада ҳосил бўладиган электромагнит шовқин даражаси рухсат этилган чегарадан 16 баробар юқорилиги аниқланган. Энг қизиғи, шу баҳона билан нафақат C16, балки Leapmotor бренди остидаги барча моделларга сертификат бериш тўхтатиб қўйилди.

Ижтимоий тармоқлар навбатдаги тақиқдан жунбушга келган бир пайтда, масалага Бизнес-омбудсман аралашгани кутилмаган ҳол бўлди. Маълум бўлишича, тадбиркорлар ҳуқуқлари бўйича вакил электромобил импортёрларининг ижтимоий тармоқларда тарқалган мурожаатларини ўргана бошлаган. Эътиборлиси, бу мурожаатлар бир йил аввал тарқалганди. Ҳечдан кўра кеч деганларидек, 2 апрел куни Бизнес-омбудсман вакиллари Техник тартибга солиш агентлиги расмийлари билан учрашиб, электромобил импортидаги чекловларни “ҳал этиш”ни муҳокама қилган, Шунингдек, агентликка асослантирувчи изоҳ беришни сўраб расман хат юборилган.

Бевосита Leapmotor масаласида ҳам умидбахш хабарлар йўқ эмас. Техник тартибга солиш соҳасида назорат инспекциясининг маълум қилишича, яқин кунларда Хитойдан Leapmotor инженерлари келади ва улар иштирокида автомобил синови қайтадан ўтказилади. Натижага қараб, тақиқ қайта кўриб чиқилиши мумкин.

Шу ўринда айтиш керакки, битта машинада нуқсон топилиши билан, бутун бошли брендни “қора рўйхат”га киритиб қўйиш энг камида икки стандартлиликдан дарак беради. Чунки худди шу мантиқдан келиб чиқилса, битта автомобил русумига битта сертификат бериш ва шу русумдаги кейинги олиб кирилган машиналарни текширувсиз ўтказиб юбориш керак. Бундай тартиб ўрнатишга нима тўсқинлик қилади деган савол эса, албатта, риторик характерга эга.

Бу ҳафта яна нималар рўй берди?

Наманган вилояти судининг “Ибратли судя”си яна “саҳнада”. Авазбек Иномов бу сафар хавфли рецидивист деб топилган қўшмачи аёлни қамоқдан чиқариб юборди. Kun.uz суриштирувига кўра, бу аёл Намангандаги туман ҳокимларидан бирининг қизи бўлиши мумкин. Эслатиб ўтамиз, судя Иномов аввалроқ Поп тумани ҳокимининг ўғрилик қилган фарзандини ҳам озодликка чиқариб берган, Kun.uz суриштирувидан кейин жиноятчи қамоққа қайтарилганди. Лекин бу ҳолат кўп ўтмай Авазбек Иномовга “Ибратли судя” мукофоти берилишига тўсиқ бўлмаган.

1 апрелдан Россиядаги мигрантларга бир қатор чекловлар кучга кирди. Энди муҳожирларнинг фарзандлари рус тили имтиҳонидан ўтмагунча мактабга қабул қилинмайди. Хорижликларга бериладиган SIM-карталар сони чекланади. Россияда қонуний яшаётганига 1 йилдан ошган шахслар бундан буён ўз ватанида олган ҳайдовчилик гувоҳномаси билан Россияда автомобил бошқара олмайди. Эслатиб ўтамиз, РФдаги ноқонуний мигрантларга Россиядаги ҳолатини қонунийлаштириш учун апрел ойи охиригача муҳлат берилган.

Исроиллик равинни ўлдиришда айбланган уч ўзбекистонлик БААда ўлим жазосига ҳукм қилинди. Улар “террорчилик ниятида қасддан одам ўлдирган” деб топилди. Судланувчилар ўз айбини тан олгани айтилмоқда. Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлигининг маълум қилишича, бу якуний ҳукм эмас. Амирликлар қонунчилигига асосан, ўлим ҳукми устидан автоматик равишда апелляция киритилади ва иш Олий судда кўриб чиқилади. Маълумот учун, ўлимга ҳукм қилинган ватандошларнинг икки нафари 29 ёшда, яна бири 34 ёш.

Андижондаги масжидларнинг бирида таҳоратхонага газ тўлиб қолиши оқибатида портлаш рўй берди. 31 март куни туш вақтида Исбоскан туманида рўй берган бахтсиз ҳодиса оқибатида, шу куни берилган маълумотларга кўра 3 киши ҳалок бўлган, 10 киши шифохонага ётқизилган. Воқеа жойига бош вазир ўринбосари Раматов, фавқулодда вазиятлар вазири ва вилоят ҳокими етиб борди. Ҳукумат комиссияси тузилиб, жиноят иши қўзғатилди. Айни пайтда республика бўйлаб масжидларда иссиқ сув ва иситиш тизимлари текширувдан ўтказилмоқда.

Депутатлар мактабларни 5 кунликка ўтказишни кўриб чиқиши мумкин. Бу ҳақда “Менинг фикрим” порталига жойланган таклиф парламентда кўриб чиқиш учун қисқа вақт ичида етарли овоз тўплади. Жамоавий петицияда мактабларни тўлиқ 5 кунлик ўқиш ва иш режимига ўтказиш кераклиги, устозлар ҳафтасига 2 кун дам олса, иш сифати ошиши таъкидланган. Мурожаат 1 ҳафта ичида 14 мингта овоз тўплаб улгурди. Эслатиб ўтамиз, “Менинг фикрим” порталидаги таклифларни парламент кўриб чиқиши учун 10 мингта, вилоят кенгаши кўриб чиқиши учун 5 мингта, туман кенгаши кўриб чиқиши учун мингта овоз тўпланиши керак.