Сабри тугаётган Трамп, бемисл божлар ва Самарқанд саммити — геосиёсий ҳафта таҳлили

Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё етакчилари илк марта бир стол атрофига тўпланди. Россияни ён беришга кўндиролмаган АҚШ тезкор сулҳдан умидини узди. Трамп “аламини” тарифлардан олди ва бутун дунёга савдо уруши очди. Зеленский эса Путинни рози қилишнинг йўлини айтди. Хитой Тайван атрофида ҳарбий машғулотлар бошлади. Францияда Ле Пен ўйиндан чиқди.

Жорий ҳафтанинг халқаро майдондаги мавзулари муҳокамаси – Kun.uz'нинг жонли эфирдаги “Геосиёсат” дастурида.

Самарқанд саммити

Иқтисодчи Шуҳрат Расулнинг сўзларига кўра, Европа Иттифоқининг Марказий Осиёга кўпроқ эътибор қарата бошлаши – АҚШ изоляционизми даврида иттифоқнинг ўзини тўла мустақил субъект, алоҳида қутб сифатида кўра бошлаган пайтда тўғри келмоқда.

“Марказий Осиё учун Европа Иттифоқи бугунги кунда иккинчи савдо ҳамкорига айланяпти. Лекин умумий савдо айланмалари минтақанинг беш давлати билан ҳам юқори рақамларда деб бўлмайди. МОда Қозоғистон европаликлар билан савдо ҳажмида етакчилик қилмоқда. Қозоғистоннинг ўзи ўтган йили Европа Иттифоқи билан 50 миллиард евро савдо айланмасига эришган. Бу борада Ўзбекистон Қозоғистондан кейинги ўринни эгаллаган. Президент Шавкат Мирзиёев Euronews нашрига берган интервюсида 2024 йил ЕИ билан савдо айланмаси 6,4 миллиард долларни ташкил этганини айтди. Бу, албатта, Қозоғистон савдосидан анча кам, лекин Марказий Осиёдаги бошқа давлатларга қараганда каррасига катта.

Энг муҳими, сўнгги уч йиллик рақамларга эътибор берсак, Ўзбекистон ЕИ билан савдо ҳажмини йилига ўн бир ёки ўн икки фоизга ўстиришга эришяпти”, – дейди Шуҳрат Расул.

Сиёсий таҳлилчи Абдували Сойибназаров масалани иккита контекстда кўриб чиқиш кераклигини айтади: геосиёсий ва ҳар иккала томоннинг иқтисодий қизиқишлари. Россия–Украина уруши фонида МО ва ЕИ манфаатлари ўзаро мос келяпти. Евроиттифоқ ташқи савдода Россиянинг ўрнини тўлдиришга муҳтож.

“Яна бир омил эса – минтақанинг Россия–Хитой ўртасида жойлашгани ва МОни бу икки қудрат босимлари остида қолдирмаслик учун муқобил вектор бўла олишлик. Ундан ташқари, ЕИ Марказий Осиёнинг ерости ва ерусти бойлигини ҳам асосий ўринга қўяди, яъни хомашё масаласи. Тўртинчи масала Франция ва Германияга ўхшаш мамлакатларда кўплаб атом электростанцияларининг мавжудлиги. Яқин пайтларгача бу давлатлар уранни асосан Россия Федерациясидан олган. Ҳозирги геосиёсий рақобат шароитида Россияга қарши санкциялар туфайли ушбу давлатлар Марказий Осиё билан ҳамкорликка эътиборини кучайтирди. Чунки Тўқаев таъбирича Қозоғистон дунё уранининг қарийб 40 фоизини қазиб чиқаради ва рейтингда биринчи, Ўзбекистон ҳам бу саноатда етакчилардан, дунё рейтингида бешинчи ўринда қайд этилган.

Бундан ташқари, Марказий Осиёда гидроэлектр станцияларни қуриш, сувни тежаш учун технологияларни жалб қилиш, инвестициялар масалалари бор ва Евроиттифоқ яшил энергетика соҳаларида ҳамкорлик қилиш масалаларига қизиқиш билдирмоқда. Хусусан, Қозоғистон, Ўзбекистон ва Озарбойжон бугунги кунда яшил энергетикани ривожлантириб, Европа Иттифоқи бозорига олиб киришни мақсад қилмоқда.

Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё ўртасидаги умумий манфаатлардан яна бири – Россияга муқобил транспорт логистика йўлларини қуриш, бу лойиҳа ривожи учун Евроиттифоқ томонидан 10 миллиард евро ажратилган”, – дейди Абдували Сойибназаров.

Сиёсатшунос Камолиддин Раббимовга кўра, 2000-йилларнинг ўрталаридан Европа Иттифоқи Марказий Осиё бўйича алоҳида стратегия қабул қила бошлаган. Европа Иттифоқи бешта республикани доим яхлит бир минтақа сифатида кўришни хоҳлаган.

“Постсовет ҳудудида Россия билан тўғридан тўғри конфликтга киришмаган, лекин Москвага ишончсизлик билдираётган энг катта яхлит минтақа – Марказий Осиё. Совет иттифоқи парчаланганидан кейин иттифоққа кирган республикалардан учтаси НАТО аъзосига айланган, Украина билан уруш давом этяпти. Ҳозирча Беларус Россия назоратида. Энди Кавказга келадиган бўлсак, Грузия аллақачон Россиянинг орбитасидан чиқиб кетиш учун ариза берган, лекин мамлакат ичкарисида кураш кетяпти; бугунги Арманистон Россиядан қаттиқ аразлаган давлат, Озарбойжон эса Қўшилмаслик ҳаракати аъзоси, яъни ҳарбий блокларга қўшилмайман, шунинг учун мен НАТОга ҳам, КХШТга ҳам интилмайман, деган бир кайфиятда.

Озарбойжоннинг геосиёсий мувозанатни сақлаш формуласи Марказий Осиё учун ҳам кейинги пайтда баъзи давлатларга, жумладан, Ўзбекистон учун ҳам қизиқ бўляпти. МОда беш республиканинг бирортаси ҳозирча Россия пропагандаси томонидан тўлиқ “аксилРоссия” деб эътироф этилгани йўқ. Беш давлат мувозанатни сақлашга ҳаракат қилмоқда: бир томондан Украинанинг ҳудудий яхлитлигини алоҳида урғулайди, лекин айни пайтда Россияга қарши қўлланган санкцияларга қўшилмайди, чунки ўз ички манфаатлари ҳам бор.

Европа Иттифоқининг стратегияларидан бир нуқтаси шундан иборатки, минтақа иқтисодий рақобатбардош бўлиши керак ва алоҳида сиёсий субъект бўлиши керак. Минтақа давлатлари ўртасида зиддиятлар минимал ёки умуман бўлмаслиги керак. Хитой билан Европа Иттифоқи ўртасида Марказий Осиё жойлашган, тўғри, Кавказ ҳам бор, лекин макро ҳудуд сифатида Марказий Осиё жуда катта аҳамиятга эга. Мана шу транспорт, логистика, савдо-иқтисодий алоқаларда, яъни геосиёсатдан ташқари, геоиқтисодиёт Европа Иттифоқининг стратегик муҳимлигига ишора қилади”, – дейди Раббимов.

Эфир давомида сиёсий таҳлилчилар юқорида санаб ўтилган бошқа мавзуларда ҳам ўз фикрларини билдириб ўтишди. Тўлиқ суҳбат билан видео орқали танишишингиз мумкин.

НормуҳаммадАли Абдураҳмонов суҳбатлашди