Fermerlarni yangi jazo va majburiyatlar kutmoqda. Qonun loyihasi deputatlar bahsiga sabab bo‘ldi

1 iyul kuni Oliy Majlis Qonunchilik palatasi majlisida bo‘sh qolgan yer maydonlari uchun fermerlarga javobgarlikni kuchaytirishni nazarda tutuvchi qonun loyihasi muhokama qilindi. Ayrim deputatlar g‘oyani qo‘llab-quvvatladi, boshqalari esa qonunchilikka kiritilayotgan yangi o‘zgarishlar fermerlarni qiyin moliyaviy holatga solib qo‘yishi mumkinligini ta’kidlashdi.

Qonun loyihasida nimalar ko‘zda tutilgan?

Qishloq xo‘jaligi vazirining o‘rinbosari Qahramon Yo‘ldoshevga ko‘ra, qonun loyihasi prezidentning 2024 yil 30 dekabrdagi “Qishloq xo‘jaligi maydonlarida qo‘shimcha imkoniyatlardan foydalangan holda mahsulot yetishtirish hajmini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori asosida ishlab chiqilgan.

Vazir o‘rinbosarining so‘zlariga ko‘ra, bugungi kunda 30 ming gektardan ortiq maydonda yil davomida dala chetlariga ekin ekilmay, mahsulot yetishtirilmaydi. Bu aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashga ham, bozorlardagi narx-navoga ham salbiy ta’sir ko‘rsatyapti.

Shu sababli Soliq kodeksi va Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksga o‘zgartirishlar kiritish, xususan, O‘simliklar karantini va himoyasi agentligini dala chetlari, kanallar, sug‘orish va kollektor-drenaj tarmoqlari atrofidagi maydonlarda tegishli qishloq xo‘jaligi ekinlarini ekish yoki mahsulot yetishtirish hisobini yuritish va nazorat qilish bo‘yicha vakolatli organ etib belgilash taklif etilyapti.

Qonun loyihasiga ko‘ra, har yili 1 aprelga qadar bunday hududlarda ekin ekish yoki mahsulot yetishtirish ta’minlanmasa, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtiruvchilarga o‘zlariga tegishli barcha qishloq xo‘jaligi yerlari uchun yer solig‘ini 3 baravar miqdorda hisoblash nazarda tutilyapti.

Shuningdek, qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yer uchastkalaridan foydalanuvchilar, ijarachilar va ikkilamchi ijarachilar ekin maydonlari chetlariga, kanallar, sug‘orish va kollektor-drenaj tarmoqlari atrofidagi maydonlarga ekin ekish va mahsulot yetishtirish majburiyatlarini bajarmagan taqdirda, ularga bazaviy hisoblash miqdorining 5 baravaridan 7 baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa 7 baravaridan 10 baravarigacha jarima solinishi mumkin.

Vazir o‘rinbosari Qahramon Yo‘ldoshev bunday qat’iy choralar kiritilayotganini “odamlarning dasturxonini to‘kin-sochin qilish” va “har bir qarich yerdan maksimal samarali foydalanish” maqsadi bilan izohladi.

“Bu qonun fermerlarni bankrotlikka olib keladi”

Xalq demokratik partiyasi yetakchisi Ulug‘bek Inoyatov qonun loyihasini tanqid qildi. Uning ta’kidlashicha, loyihani tayyorlashda vaziyatga bir tomonlama yondashilgan.

XDP raisi hujjat mohiyati faqat talab va jazolarni belgilashdan iborat ekaniga urg‘u berib, yerlardan birlamchi va ikkilamchi foydalanuvchilarning manfaatlarini hisobga oladigan aniq mexanizmlar ochib berilmaganini keltirib o‘tdi.

“Fermerning 100 gektar yer maydoni bo‘lib, shundan 2 gektari dala chetlari hisoblansa va qandaydir sabablarga ko‘ra bu maydonning bir gektaridan foydalanilmasa, 100 gektar yer maydoni bo‘yicha jarima va uch barobar yer solig‘i qo‘llanadi”, dedi Ulug‘bek Inoyatov.

XDP yetakchisi bunday yondashuvni ilgari surishdan oldin yerlarning qancha qismi dala chetlariga tegishli ekanini aniq belgilash, fermerlarni qo‘llab-quvvatlaydigan va yerdan samarali foydalanishga undaydigan normalarni ham kiritish kerakligini aytdi.

“Adolat” partiyasi deputati Manzura Salimova qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilariga nisbatan birdaniga uchta ta’sir chorasi nazarda tutilayotganiga e’tibor qaratib, bu xalqaro huquq normalariga zid ekanini ta’kidladi.

“Birinchi chora – yer solig‘ini uch baravar miqdorda hisoblash, ikkinchisi – bazaviy hisoblash miqdorining 10 baravarigacha jarima, uchinchisi – qishloq xo‘jaligi uchun kredit resurslari hisobidan moliyalashtirishni to‘xtatish”, dedi deputat.

Salimovaning so‘zlariga ko‘ra, bu qonun qabul qilinishi fermerlarni og‘ir ahvolga solib qo‘yishi va hatto bankrotlikka olib kelishi mumkin.

“Adolat” partiyasining boshqa bir deputati Zuhriddin Mavlonovga ko‘ra, yangi qonun amalda majburiyat sifatida belgilanmagan narsa uchun javobgarlikni joriy etishi mumkin.

Deputat Yer kodeksining 40-moddasida ekin ekish majburiyati faqat kanallar va drenaj tarmoqlari atrofidagi yerlarga nisbatan belgilangani, dala chetlari uchun ham, mahsulot ishlab chiqarish uchun ham alohida javobgarlik yo‘qligini eslatib o‘tdi.

“Mavjud bo‘lmagan majburiyat uchun bir necha turdagi javobgarlikning joriy etilishi sud nizolarining ko‘payishiga va adolatsiz javobgarlikka olib kelishi mumkin”, dedi Mavlonov.

“Adolat” partiyasidan boshqa bir deputat Gulnora Abduvohidova ham o‘z so‘zida masalaning huquqiy jihatiga to‘xtaldi. U prezidentning amaldagi farmoni bilan tadbirkorlar uchun javobgarlik va majburiyatlarning yangi shakllariga moratoriy joriy etilganini eslatdi.

Bu farmonga asosan, 2023 yil 1 iyuldan boshlab tadbirkorlik sub’yektlariga nisbatan yangi turdagi javobgarlik va jazo choralarini joriy etishga uch yillik moratoriy o‘rnatilgan.

Bundan tashqari, boshqa bir farmon asosida, 2025 yil 1 iyuldan 2028 yil 1 yanvarga qadar kichik va o‘rta biznes sub’yektlari zimmasiga yangi majburiyatlar yuklatilishini nazarda tutadigan normativ-huquqiy hujjatlarni qabul qilishga moratoriy e’lon qilingan.

“Bu qonun fermerlarga imkoniyat beradi”

Bir guruh deputatlar qonun loyihasini qo‘llab-quvvatlashdi. Jumladan, “Milliy tiklanish” partiyasi yetakchisi Alisher Qodirovga ko‘ra, “har bir qarich yerdan maksimal samarali foydalanish” uchun ham yangi tartibni amaliyotga kiritish kerak.

Uning so‘zlariga ko‘ra, loyiha tashabbuskorlari zarur infratuzilma sharoitlari yaratilmagan fermerlarga ortiqcha talab qo‘yilmasligi bo‘yicha deputatlarga kafolat bergan.

“Maxsus komissiya fermerlarga barcha sharoitlarni yaratib bersa va bir qarich yer ham hosilsiz qolmasligi uchun choralar ko‘rilsa, biz bu tashabbusni qo‘llab-quvvatlashimiz kerak. Chunki oziq-ovqat xavfsizligi xalqimiz xavfsizligi demakdir”, – dedi Qodirov.

O‘zLiDeP yetakchisi Aktam Hayitov ham hujjatni qo‘llab-quvvatladi. U yangi qonun fermerlarga “imkoniyat berishi” va ularni harakatga undashini ta’kidladi.

“Joylarda ishchi guruhlar tuzilgan. Har bir holat sinchkovlik bilan o‘rganiladi va baholanadi. Bu ko‘r-ko‘rona qilinmaydi. Tuman ishchi guruhi rahbari – tuman hokimi, uning o‘rinbosari, tuman prokurori. Shuningdek, uning tarkibiga ichki ishlar bo‘limi boshlig‘i, Soliq qo‘mitasi, agrar soha va suv xo‘jaligi, fermerlar kengashi, karantin inspeksiyasi, mahalla uyushmasi vakillari kiradi. Shunday keng tarkib ekish masalalarida yordam beradi”, – dedi Hayitov.

Parlamentdagi birinchi o‘qishda 89 nafar deputat bu bahsli qonunni yoqlab ovoz berdi. 22 deputat qarshi chiqdi, 6 nafari betaraf qoldi, 11 nafari ovoz bermadi.

“Yangi majburiyat va yuklamalar – fermerlar uchun umumiy vaziyatning yomonlashuvi fonida yuz beryapti”

Davletovuz kanali muallifi jurnalist Qobil Xidirov qonun loyihasiga fermerlar, qishloq xo‘jaligi vakillarining keskin e’tirozlarini tizimlashtirib, bu tashabbus nega xato ekani haqida yozdi.

“Birinchidan, yozning chillasida fermer dalasida sarg‘ayib yurganida, o‘lganning ustiga tepgan qilib, salqin konditsionerli xonasida o‘tirgan qonun tashabbuskorlari, deputatlar yana fermerlar ishtirokisiz, ularning fikr-mulohazalarini inobatga olmasdan qaror qabul qilishmoqda. Mavridini qarang. Fermerlar, dehqonlar allaqachon qaror qabul qilish jarayoni ishtirokchisi emas, ularning professional uyushmalari esa allaqachon vazirlik va hukumat chizig‘idan chiqmaydigan tishsiz tashkilotga aylanib qolgan. Eng achinarlisi, bunday tashabbuslar aynan shunday tashkilotlar orqali ilgari surilmoqda.

Ikkinchidan, yangi majburiyat va yuklamalar fermerlar uchun umumiy vaziyatning yomonlashuvi fonida yuz bermoqda: oxirgi ikki yilda paxta va g‘alla narxlarining hukumat tomonidan manipulyatsiya qilingani oqibatida fermerlarda rag‘bat, daromad kamaydi, ishonchsizlik ortdi, xodim yollash imkoniyati pasaydi. Juda ko‘pchilik qarzi ortganini aytgan.

Uchinchidan, har to‘rtta kommentning bittasi suv yo‘qligi yoki tanqisligi haqida bo‘lmoqda. Ekologik muammo chuqurlashib borayotgani rost, lekin suv taqsimotida ham adolatning ko‘zi yana ko‘r bo‘lib qolyapti. Dala cheti tugul, asosiy dalaga suv muammo bo‘lyapti, deb yozg‘irmoqda fermerlar.

Yana bir masala. Dala chetiga ekin ekishning ilmiy asosi bormi? Yoki shunchaki o‘zidan to‘shovi qimmat tadbirmi? Ayrim izohlarda dala cheti deya fermer asosiy yeridan joy ajratilib, ko‘zbo‘yamachilik qilinayotgani ham aytilgan. Bu esa aksincha paxtaga ishlov berish, agrotexnika tadbirlarini amalga oshirishni qiyinlashtirmoqda, qaytaga zarar keltiryapti.

Oqibat haqida. Jazo choralarini qo‘llash yana inson omilini yuzaga keltiradi, ya’ni jarima bayonnomasini shartli Toshmat rasmiylashtiradi, inson omili esa doimo korrupsiyaning o‘chog‘i bo‘lib kelgan. Balki kerak emasdir.

Shunday ekan, “bizniki to‘g‘ri, biz fermerdan ko‘ra ko‘proq narsa bilamiz” demasdan, balki fermer va dehqonlar oldidan bir o‘tilsa, ularni ham eshitib bunday ishlarga qo‘l urilsa, hech bo‘lmasa davlat institutlariga nisbatan borgan sari pasayib borayotgan ishonchga yana darz yetkazilmagan bo‘lar edi”, deya ta’kidladi Qobil Xidirov.

Eslatib o‘tamiz, aprel oyida imzolangan qonunga asosan, qonun loyihalari parlamentga kiritilayotganda loyihaning huquqiy ekspertizasi, korrupsiyaga qarshi ekspertizasi va loyiha bo‘yicha o‘tkazilgan jamoatchilik muhokamasi natijalari ham taqdim etilishi kerakligi belgilangan edi.